دیپلماسی آونگی ترکیه در جنگ غزه

آغاز عملیات طوفان الاقصی(۱۵ آنلاین) افزون بر تاثیرات فرامنطقه ای واجد ویژگی های منطقه ای به ویژه بر روی کشورهایی بود که یک رویکرد دوگانه و دوسویه را در قبال بحران فلسطین در پیش گرفته بودند. ترکیه از جمله بازیگران منطقه ای محسوب می شود که برای دهه های متمادی هم حامی سرسخت فلسطینی و گروه های فلسطینی بوده و هم روابط سیاسی- دیپلماتیک و اقتصادی گسترده ای نیز با اسرائیل برقرار کرده است. فرایندی که در روابط بین الملل به آن دیپلماسی آونگی گفته می شود.

با به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه در پاییز۱۳۸۱ و نخست وزیری رجب طیب اردوغان رویکرد بازگشت به جهان اسلام به ویژه اعلام موضع صریح درباره مساله فلسطین به یکی از ستون های سیاست خارجی ترکیه تبدیل شد.

رجب طیب اردوغان در ۹ بهمن ۱۳۸۷ با رخداد معروف به «یک دقیقه» در اجلاس اقتصادی داووس سوئیس عملا این موضع ترکیه را اعلام کرد. در ادامه کشتی امدادرسانی «ماوی مرمره» ترکیه در سال ۱۳۸۹ تلاش کرد محاصره دریایی غزه را بشکند که با حمله کماندوهای اسرائیلی چند تن از شهروندان ترکیه کشته شدند.

با این اقدام، رابطه دیپلماتیک آنکارا – تل آویو به مدت۶ سال قطع شد. اما با تغییر موازنه سیاسی در مصر و کودتای ژنرال عبدالفتاح سیسی علیه دولت محمد مرسی و نیز تغییر موازنه نظامی در سوریه علیه مخالفان بشار اسد، دولت اردوغان تلاش کرد آرام آرام روابط خود را با اسرائیل ترمیم کند.

بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم صهیونیستی در ۲۲ مارس۲۰۱۳میلادی در تماس تلفنی با رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه برای این حادثه از دولت این کشور عذرخواهی کرد که با امضای توافق نامه عادی سازی روابط در شهر رم، دو طرف روابط خود را اغاز کردند.

در دیگر سو، سالهاست که سران حماس ارتباط نزدیکی با اردوغان و دیگر سران حزب عدالت و توسعه دارند. خالد مشعل رئیس جنبش حماس د ر خارج از فلسطین، بارها به دعوت اردوغان و داود اوغلو وزیر امورخارجه اسبق ترکیه مهمان کنگره های حزب عدالت و توسعه بود. البته به موازات آن، ترکیه با محمود عباس و مقامات تشکیلات خودگردان فلسطین نیز، روابط گسترده ای داشته است. اگر چه حماس در ترکیه، برخلاف قطر، صاحب دفتر رسمی نیست اما سران آن، همواره به ترکیه سفر کرده و بخشی از فعالیت های سیاسی و تبلیغاتی خود را نیز در استانبول متمرکز کرده اند.

با گسترش جنگ در غزه درگیری های لفظی میان رجب طیب اردوغان و بنیامین نتانیاهو به اوج خود رسید به نحوی که پس از حمایت صریح رجب طیب اردوغان از گروه حماس و بر زبان راندن این جملات که «حماس نه تروریست که یک جنبش رهایی بخش است» وارد مرحله جدیدی شد.

اما این تنش های لفظی زمانی افزایش یافت که از یک سو الی کوهن وزیرخارجه اسرائیل خواستار انتقال شبه‌نظامیان حماس به ترکیه شد و از سوی دیگر روزنامه وال‌استریت ژورنال به نقل از منابع آگاه خود در سرویس جاسوسی اسرائیل خبر داد که موساد آماده انجام عملیات ترور علیه رهبران و فرماندهان حماس در خاک ترکیه، قطر و لبنان است؛ موضوعی که خشم رجب طیب اردوغان را برانگیخت و حمله لفظی او به اسرائیل – «اگر در خاک ترکیه دست به ترور بزنید کاری می‌کنیم که نتوانید کمر راست کنید» – به تیتر رسانه‌های ترکیه تبدیل شد.

اگرچه امروز روابط سیاسی و دیپلماتیک ترکیه و اسرائیل در پایین ترین سطح خود است اما روابط اقتصادی دو طرف در بالاترین سطح هنوز تداوم دارد.

بنا به گزارش ها، اسرائیل اکنون ۴۰ درصد مصرف نفت خود را از مسیری میان بندر جیهان ترکیه به بندر ایلات تأمین می‌کند. همچنین بر اساس گزارش آماری اتاق بازرگانی ترکیه، صادرات سوخت کشتی و هواپیما از ترکیه به اسرائیل در سال ۲۰۱۶ حدود ۶۰۰ میلیون دلار بود؛ این رقم در سال ۲۰۱۷ به ۶۵۰ میلیون دلار، در سال ۲۰۱۸ به ۷۵۰ میلیون دلار و در سال ۲۰۱۹ به ۸۵۰ میلیون دلار رسید.

در سال ۲۰۲۰، به دلیل شیوع ویروس کرونا، صادرات این محصولات به ۶۵۰ میلیون دلار کاهش یافت، اما در سال ۲۰۲۱ دوباره به ۸۵۰ میلیون دلار رسید. در سال ۲۰۲۲، صادرات سوخت کشتی و هواپیما از ترکیه به اسرائیل به بیش از ۱.۲ میلیارد دلار رسید که بالاترین رقم در تاریخ روابط تجاری دو کشور است.

ترکیه به عنوان کشوری آسیایی- اروپایی، با مدل حکمرانی اسلامی- سکولار با وجود بر سرکار آمدن بیش از دو دهه ای حزب عدالت و توسعه هنوز در میانه دیپلماسی آونگی، منافع بسیط در خاورمیانه و جهان اسلام والگوهای غرب گرایانه خود باقی مانده است. در موضوع جنگ غزه نیز اگرچه دولت رجب طیب اردوغان فشارهای سیاسی و مواضع اعلانی ضداسرائیلی اتخاذ کرده اما روابط اقتصادی دو طرف هنوز در سطوح بالا جریان دارد.

آنچه از الگوی رفتاری ترکیه در طول دو ماه از جنگ غزه بر می آید، ترک ها اساسا با تفکیک مناسبات اقتصادی و سیاسی بیشتر به دنبال کسب منافع پرستیژی در جهان اسلام و منافع اقتصادی ناشی از تداوم مناسبات اقتصادی هستند همان مدلی از دیپلماسی که در طول جنگ اوکراین پیگیری شد. دولت اردوغان در طول جنگ اوکراین تلاش کرد تا هم در سمت سوی غربی آن یعنی حمایت نظامی از اوکراین قرار گرفته و منافع فروش تسلیحات رو کسب کند و هم در سمت روسی در مخالفت با تحریم مسکو، مناسبات اقتصادی با روسیه رو گسترش دهد.

سخن پایانی اینکه، در دیپلماسی آونگی ترکیه، هرچند اسرائیل به نسبت گروه حماس در جایگاه پایین تری قرار دارد اما به عنوان یکی از طرف های معادله در فلسطین سالهاست از سوی دولت اسلام گرای اردوغان به رسمیت شناخته شده و ترک ها در نهایت به دنبال ایجاد فرایندهای واسطه ای برای حل معادله جنگ در غزه در مقام یک واسطه معامله گر میان کشورهای اسلامی و غرب به ویژه آمریکا برخواهند آمد.

310310