زمین در بلای فرونشست! – مجله تفریحی زیباروز
«روز گذشته زمین در میدان ونک تهران، فرونشست و همه را شوکه کرد، حدود ۲۰ نفر از رهگذران و تعدادی خودرو که در حال تردد بودند، در گودالی عمیق در زمین بلعیده شدند. دقایقی بعد از این حادثه، ماشین‌های آتش‌نشانی و آمبولانس در محل حاضر شدند تا بلکه اثری از مفقودی‌ها پیدا کنند، اما متأسفانه تلاش‌ها بی‌ثمر مانده است.»
به گزارش مجله تفریحی زیباروز، روزنامه جوان نوشت: «روز گذشته زمین در میدان ونک تهران، فرونشست و همه را شوکه کرد، حدود ۲۰ نفر از رهگذران و تعدادی خودرو که در حال تردد بودند، در گودالی عمیق در زمین بلعیده شدند. دقایقی بعد از این حادثه، ماشین‌های آتش‌نشانی و آمبولانس در محل حاضر شدند تا بلکه اثری از مفقودی‌ها پیدا کنند، اما متأسفانه تلاش‌ها بی‌ثمر مانده است.» این یک خبر دروغ است که هر لحظه امکان رخ دادن آن وجود دارد، نه فقط، چون میدان ونک، سابقه‌فرونشست زمین را داشته، بلکه به دلیل شرایط نامساعدی که کارشناسان امر بارها و بارها هشدارش را داده‌اند؛ هشداری که تنها تهران را شامل نمی‌شود و حالا طی سال‌های اخیر اعم از شهرها و استان‌های کشور را درگیر کرده‌است. در واقع خطر فرونشست را این روزها، مناطق مختلف کشور، بیخ گوش خود احساس می‌کنند، البته به جز مسئولانی که باید چاره اساسی برایش بیندیشند.
زمین سست شده و هر لحظه امکان رخداد فرونشست در بسیاری از نقاط کشور وجود دارد. مخاطرات بی‌توجهی به فرونشست در رسانه‌های مختلف به مسئولان گوشزد شده، اما متأسفانه اقدام ویژه‌ای برای مقابله با آن انجام نشده‌است. البته طی این سال‌ها اقدامات جسته و گریخته‌ای برای مقابله با فرونشست زمین انجام شده، اما بدون شک این اقدامات کافی نبوده‌است، چراکه امروز کار چنان بیخ پیدا کرده که دیگر نه یک شهر، دو شهر، که تمام کشور در معرض خطر جدی فرونشست قرار گرفته‌است؛ خطری که کارشناسان بارها و بارها آن را فریاد زدند.
هشدارها بالا گرفت
سال‌هاست که فرونشست زمین، تهدیدمان می‌کند. حوادثی که به دنبال این مخاطره و تنها در هفته گذشته رخ داده، پیام‌های هشدارآمیزی را به مسئولان می‌دهد، البته اگر گوش شنوایی داشته باشند. یک‌شنبه هفته گذشته، یک کامیون در اثر فرونشست زمین در کاشان داخل زمین فرو رفت. البته نشست زمین در سال‌های گذشته در مناطق حاشیه‌ای کاشان و آران و بیدگل بسیار توجهات را به خود جلب کرده‌بود، اما حالا دیگر این پدیده به داخل شهر و مناطق مسکونی رسوخ پیدا کرده‌است.
همچنین چهارشنبه هفته گذشته نیز فرونشست زمین یک مجتمع دانشگاه آزاد را به تعطیلی کشاند. آنطور که در رسانه‌ها آمده، یکی از طبقات «مجتمع شکوه» دانشگاه آزاد تهران جنوب دچار لرزش و ریزش جزئی شده که پس از آن مأموران سازمان ایمنی و آتش‌نشانی در محل حضور پیدا کرده و اقدام به تخلیه این مجمع کردند. گفته شده که به منظور حفظ امنیت دانشجویان تصمیم بر این است تا محل برگزاری کلاس‌های آموزشی به محل دیگری منتقل شود.
خطر فرونشست در ۳۵۹ دشت کشور
افزایش سطح برداشت آب از منابع زیرزمینی سبب شده فرونشست زمین، سرعت بیشتری به خود بگیرد. به تازگی عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب با تأکید بر اهمیت کاهش برداشت از منابع آب زیرزمینی گفت: «میزان بارگذاری مصارف بر ۶۰۹ دشت کشور به میزانی افزایش یافته که هم‌اکنون ۴۲۲ دشت در فهرست ممنوعه و ممنوعه بحرانی قرار گرفته و ۳۵۹ دشت کشور نیز با خطر فرونشست روبه‌رو شده‌است.» او ادامه داد: «با ورود و بهره‌مندی از تکنولوژی و حفر مکانیزه چاه‌های کشاورزی، برداشت از آب چاه‌ها به سرعت افزایش یافته و روز به روز این روند تشدید می‌شود.»
بزرگ‌زاده با ابراز نگرانی از اینکه امروز فرونشست به خانه و خیابان‌ها در کلانشهرها رسیده‌است، گفت: «بر اساس مفاد سند ملی دانش‌بنیان امنیت غذایی و نقشه راه آب، باید میزان برداشت از منابع آب زیرزمینی به نصف کاهش یابد.» او با تأکید بر اینکه بی‌توجهی به این مهم عملاً مدیریت فرونشست‌ها را غیرممکن می‌کند، گفت: «در چنین شرایطی از دست رفتن آبخوان‌های مهم کشور سرعت گرفته است و لازم است که مدیریت و مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی به عنوان اصلی‌ترین مصرف‌کننده منابع آب زیرزمینی و نیز سایر بخش‌ها به صورت جدی در دستور کار قرار گیرد.» سخنگوی صنعت آب درباره تکالیف و اقدامات وزارت نیرو در این‌باره بیان کرد: «وزارت نیرو در قالب طرح احیا و تعادل‌بخشی، سازگاری با کم‌آبی و مدیریت توامان آب و انرژی این مهم را در دستورکار خود قرار داده‌است. مدیریت منابع آبی، امری فرابخشی است و تاکنون نتیجه مورد انتظار و مطلوبی حاصل نشده‌است. بر این اساس همراهی وزارت جهاد کشاورزی، وزارت کشور، استانداری‌ها، سازمان برنامه و بودجه (به جهت تأمین مالی)، دستگاه قضا و نیروی انتظامی و دیگر دستگاه‌ها لازم و ضروری به نظر می‌رسد.» بزرگ‌زاده با تأکید بر اهمیت حمایت مجلس شورای اسلامی برای پیشبرد طرح‌های سازگاری با کم‌آبی و مدیریت منابع آبی کشور، بر توجه برنامه هفتم توسعه به منظور مدیریت آبخوان‌ها اشاره کرد و گفت: «طی یک فرآیند امکان انتقال این مسئولیت از دولت به تشکل آب‌بران فراهم شده که نوید خوبی برای مشارکت ذی‌نفعان و ذی مدخلان در مدیریت منابع آبی خواهد بود.»
آگاهی با سامانه برخط
سامانه برخط آگاهی از وضعیت فرونشست زمین در ایران راه‌اندازی شده که رویکرد آن، اطلاع از میزان فرونشست و گسترش پهنه‌های فرونشستی در کشور است. با کمک این سامانه، کاربران می‌توانند به صورت آنلاین لکه‌های فرونشستی و همچنین عدد نرخ آن را ببیند. آن‌ها متوجه خواهند شد که آیا منطقه موردنظر تحت‌تأثیر فرونشست قرار دارد یا نه. البته این صرفا یک نوع آگاهی از بود یا نبود فرونشست زمین و همچنین میزان آن است.
این سامانه جنبه آگاهی‌رسانی دارد و با آگاهی‌بخشی و اطلاع‌رسانی در این زمینه وضعیت بحرانی برخی از مناطق را در معرض دید قرار داده‌است، اما گام بعدی چیست؟ دکتر علی بیت‌اللهی، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در این رابطه به «جوان» می‌گوید: «ما به مرحله‌ای رسیده‌ایم که باید برای کاهش خطر فرونشست زمین اقدام کنیم. مهم‌ترین و ملموس‌ترین کاری که در کشور مورد نیاز است، تدوین مقررات ملی فرونشست زمین و ابلاغ آن از سوی دولت است که می‌تواند تکالیف و وظایف دستگاه‌های اجرایی کشور را مشخص کند. این مقررات شامل نظارت بر چاه‌های آب، میزان استخراج آب‌های زیرزمینی از طریق این چاه‌ها، استفاده از کنتورهای هوشمند برای محدود کردن میزان استحصال آب‌های زیرزمینی، مقررات مربوط به صدور مجوز در پهنای فرونشستی و همچنین ضوابط و اقداماتی در رابطه با تغذیه مصنوعی آبخوان است. اینکه در مواقعی که نیاز آبی زراعی نیست، آب‌های جاری به عمق زمین ارسال و آبخوان تغذیه شود.»
صنایع آب‌بر بلای جان زمین
استان‌های زیادی در کشور با خطر شدید فرونشست روبه‌رو هستند و اگر الگوی مصرف کشاورزی و حفر چاه‌های عمیق جهت تأمین آب مورد نیاز صنایع، اصلاح نشود، این خطر خیلی سریع‌تر از آنچه باید گریبان‌مان را خواهد گرفت. بیت‌اللهی در این رابهط می‌گوید: «باید در خصوص شیوه‌های آبیاری و نوع کشت و زرع ضوابطی تعیین شود، اینکه در زون‌های فرونشستی در تمام نقاط کشور چه نوع محصولاتی اجازه کاشت دارند. همچنین باید مشخص شود که از نظر زراعی، روش آبیاری چگونه باید باشد تا مصرف آب با تمهیدات انجام شده به کمترین میزان خود برسد.»
علاوه بر آن، صنایع آب بر منجر به کاهش منابع آب‌های زیرزمینی شده و زمین را به سمت نابودی می‌کشاند. موضوعی که بیت‌اللهی نیز بدان اشاره می‌کند و می‌گوید: «با توجه به اینکه نقشه‌های زون‌های فرونشستی مشخص است، باید نسبت به مکان‌یابی تأسیسات و صنایع آب‌بر ضوابط ویژه‌ای تعیین شود. این درست نیست در جایی که تحت تأثیر فرونشست قرار گرفته، صنایع آب‌بر جانمایی می‌شود.»
لزوم نجات ساختمان‌ها و شریان‌های حیاتی
کم و بیش تأثیرات فرونشست روی ساختمان‌های زیادی نمایان شده و حتی شکاف‌هایی در برخی زیرساخت‌ها همچون راه‌آهن و جاده دیده می‌شود که نشان از کاهش عمر مفید آن‌ها دارد. عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در این رابطه می‌گوید: «باید اقداماتی برای مقاوم‌سازی ساختمان‌ها انجام شود. همچنین در صورت صورت امکان، اقداماتی برای مکان‌یابی شهرهای جدید یا احداث مسکن و ساختمان‌های مسکونی انبوه در دستور کار قرار گیرد. علاوه بر آن، باید ضوابط و مقررات برای نگهداری شریان‌های حیاتی، خطوط لوله نفت، آب، گاز، فاضلاب و ضوابط طراحی آن‌ها در زون‌های فرونشستی در خصوص حمل و نقل، احداث فرودگاه، راه‌آهن، جادهها و نیز توسعه شهرسازی، این ضوابط و مقررات با رویکرد فرونشست زمین باید وجود داشته باشد تا تماماً منجر به کاهش خطر فرونشست زمین شود.»
انتهای پیام