«ظهیرالدوله» آرامگاه بزرگان موسیقی/ از ارکستر ملی تا دفاع از مشروطه
در آخرین پنج شنبه سال، ظهیرالدوله حال و هوای دیگری دارد. ورقی از تاریخ پرفراز و فرود ایران و مدفن بزرگان نامی موسیقی که نام و آثارشان همچنان طنین‌انداز است.
به گزارش خبرنگار فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، از زمانی که میرزا علی خان دولوی قاجار ملقب به ظهیرالدوله و داماد ناصرالدین شاه، منش خود را در راستای خدمت به ملت قرار داد و دربار پر زرق و برق قاجار نتوانست او را مشغول به خود نگه دارد، داستان آرامگاه ظهیرالدوله آغاز شد.
ظهیرالدوله سال ۱۳۰۴ پس از پدر خود به عنوان وزیر تشریفات خاصه ناصرالدین شاه منصوب شد. وی به واسطه شور و شوق و نوع تربیتی که داشت، فضا را برای فعالیت موسیقیایی هنرمندان فراهم کرد. تا حدی که به واسطه فعالیت‌ها در ترتیب دادن به کنسرت‌های ایرانی، از او به عنوان پایه گذار نمایش و ارکستر ملی ایران یاد می‌شود.
امروز گروهی از هنرمندان موسیقی که در آرامگاه ظهیرالدوله خفته‌اند، زمانی با همکاری وی اولین کنسرت و گروه‌های موسیقی را تشکیل دادند.
گرایش به دفاع از حقوق ملت
مدتی بعد وزیر شاه قاجار انجمنی به نام انجمن اخوت را تشکیل داد که به نوعی حامی مشروطه بودند و خود را مبارزان استبداد می‌دانستند.
بنا به نوشته مهدى مرسلوند در کتاب زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، «آشنایى ظهیرالدوله با صفى علیشاه نقطه عطفى در زندگى او بود. به‌طوری که به زودى در سلک مریدان وى درآمد و پس از درگذشت صفى علیشاه در ۱۳۱۶ با لقب صفی علیشاه جانشین او شد.».
اما فعالیت‌های وی در انجمن اخوت موجب شد تا پس از به توپ بستن مجلس در دوران استبداد صغیر، خانه وی به اتهام همکاری با مشروطه خواهان غارت شود. ظهیرالدوله در ادامه با دیدن وضعیت پیش آمده، ملک خود در نزدیکی امامزاده قاسم و محل فعلی آرامگاه ظهیرالدوله را به انجمن اخوت وقف کرد و اداره آنرا برای ادامه فعالیت‌ها به آنها سپرد.
فعالیت انجمن اخوت مدت‌ها است که با فوت آخرین عضو یعنی درویش رضا در سال ۱۳۶۶ به پایان رسیده است. ظهیرالدوله نیز که ابتدا خانقاه و مدفن اعضای انجمن اخوت بود تا مدت‌ها توسط همسر و پسر وی اداره می‌شد. بعد‌ها هنرمندان بسیاری در این آرامگاه به خاک سپرده شدند.
مقبره شعرا و اهالی موسیقی در ظهیرالدوله
علی خان ظهیرالدوله سال ۱۳۰۳ خورشیدی در اثر سکته قلبی در باغ خود در جعفرآباد شمیران درگذشت. این باغ در مجاورت آرامگاه فعلی ظهیرالدوله است. وی در همین آرامگاه دفن شد.
بزرگان، هنرمندان و شعرای بسیاری از جمله ملک الشعرای بهار، ادیب، شاعر، نویسنده روزنامه‌نگار و سیاست‌مدار ایرانی، دکتر محمدحسین لقمان ملقب به لقمان‌الدوله و معین‌الاطبا، مؤسس مدرسه طب در سال ۱۲۹۷ و اولین رئیس دانشکده پزشکی دانشگاه تهران و پزشک برجسته ایرانی، رهی معیری، غزل‌سرای معاصر ایرانی، ایرج میرزا شاعر نامدار، حسین یاحقی نوازنده ویولن، کمانچه و رهبر ارکستر، رضا محجوبی نوازنده ویولون و آهنگساز، داریوش رفیعی خواننده ایرانی که به خاطر شعر «زهره» «شب انتظار» و «گلنار» معروفیت داشت، بانو قمرالملوک وزیری، اولین خواننده زن ایرانی، روح‌الله خالقی آهنگساز «با بهار دلنشین» و «ای ایران» و نویسنده کتاب موسیقی ایران، مرتضی محجوبی نوازنده پیانو، فروغ فرخزاد شاعر نامدار معاصر، مشیر همایون نگارنده اولین نت پیانو در ایران، حسین تهرانی، تنبک‌زن ایرانی، نورعلی خان برومند ردیف‌دان مشهور و نوازده تار، سه تار و تنبک، ابوالحسن خان صبا و حسن تقی زاده از عاملان جنبش مشروطه و رئیس مجلس سنا در این آرامگاه به خاک سپرده شده‌اند.
به دلیل اینکه در گذشته ظهیرالدوله یک قبرستان عمومی بود، افراد مختلفی دفن می‌شدند، اما در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ دفن اشخاص با اجازه‌نامه خاص و آن هم به‌صورت محدود انجام می‌شد. آخرین تدفین در آرامگاه ظهیرالدوله در سال ۱۳۵۹ انجام شد؛ و طبق اظهارات نگهبان آن، از آن تاریخ به بعد دفنی در آنجا صورت نگرفته است.
آرامستان ظهیرالدوله در سال ۱۳۷۸ توسط سازمان میراث فرهنگى و گردشگرى استان تهران با شماره ۲۰۰۱ در فهرست آثار ملى کشور به ثبت رسید.