نتیجه ۱۸ سال واگذاری بناهای تاریخی چه بود؟

به گزارش مجله تفریحی زیباروز، شهاب طلایی ـ مدیرعامل صندوق توسعه صنایع دستی و فرش دستباف و احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی ـ و عبدالرضا مهاجری‌نژاد ـ عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ـ در گفت‌وگویی تلویزیونی، موضوع واگذاری بناهای تاریخی به بخش خصوصی را نقد و بررسی کردند.

عبدالرضا مهاجری‌نژاد با نقد عملکرد صندوق توسعه و احیا در ۱۸ سال گذشته، گفت: این صندوق از بدو تأسیس در سال ۱۳۸۴ تا امروز تنها ۱۲۰ بنا را به کمک بخش خصوصی احیا کرده و به طور متوسط هر سال فقط ۷ بنا احیا شده است و این نشان‌دهنده آن است که ایرادهای زیادی در نحوه واگذاری وجود داشته است.

او افزود: مخالفت اصلی ما با نحوه واگذاری این بناهاست؛ چراکه مکانیسم روشنی درباره نحوه واگذاری‌ها وجود نداشته و مطالعات کاملی درباره آن صورت نگرفته و شیوه‌های مرمتی درستی نیز در آن اجرا نشده است و همچنین نوع کاربری و خدمات تعریف شده، با ماهیت بنا سازگار نیست.

این باستان‌شناس با اشاره به ماهیت اقتصادی نهادهایی که به عنوان صندوق تأسیس می‌شوند، اظهار کرد: در قانون مصوب شده توسط دولت و مجلس در برنامه چهارم توسعه، ماهیت حقوقی صندوق مشخص نشده و در برنامه هفتم توسعه نیز این ماهیت، تکمیل نشده است.

مهاجری‌نژاد با اشاره به ماهیت غیرانتفاعی صندوق که در قانون به آن اشاره شده است، گفت: اگر صندوق، دولتی است چرا ماهیت غیرانتفاعی به آن منتسب شده است و اگر غیر انتفاعی است چرا ساختار و تشکیلات و هزینه‌های آن، وابسته به دولت است؟

او به حوزه‌های سه گانه میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی اشاره کرد و افزود: صندوق و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تا الان در این زمینه‌ها به وظایف خود به خوبی عمل نکرده‌اند.

بنابر گزارش روابط عمومی صندوق توسعه و احیا در ادامۀ این مناظره، شهاب طلائی، مدیر عامل این صندوق در پاسخ به نقدهای مطرح شده، گفت: بنایی که متعلق به دولت است، الی‌الابد به دولت تعلق دارد. در بحث واگذاری، هرگز موضوع فروش بناها مطرح نیست.

او ادامه داد: موضوع اصلی ما جذب مشارکت مردم در زمینه حفظ میراث فرهنگی و تاریخیِ متعلق به خودشان است. واگذاری بناهای تاریخی تعبیر درستی نیست و ما معتقدیم آنچه صندوق انجام می‌دهد، «جذب مشارکت‌پذیری مردم در حفظ بناهای تاریخی» است.

طلائی همچنین گفت: حفظ بناهای تاریخی فقط ثبت این آثار نیست. حفاظت از این بناها دارای یک چرخه چند مرحله‌ای شامل شناسایی، ثبت، مرمت و احیاست. زمانی که یک بنا با حضور مردم احیا شود، پایداری آن افزایش یافته و به نحو احسن، حفاظت می‌شود.

او بیان کرد: در موضوع جذب منابع مردمی برای حفاظت و احیای بناهای تاریخی، در نظر گرفتن منافع مردم و جامعه محلی برای ما اهمیت بسیار زیادی دارد.

مدیرعامل صندوق توسعه و احیا افزود: در گذشته نگاه تک‌بعدی به موضوع ثبت و حفاظت از بناها وجود داشته و منافع مردم و جامعه محلی، لحاظ نشده است. سابقا در حفظ بناها، فقط موضوع ثبت، دنبال شده است و حضور و مشارکت مردم در احیای بناهایی که جنبه هویتی هم برای آنها دارد، محقق نشده است.

طلائی با تاکید بر اهمیت مشارکت مردم در حفظ بناها اظهار کرد: این مسأله به نوعی مردم را در  حفظ میراث فرهنگی درگیر می‌کند و مشارکت آنها به حفاظت پایدار می‌انجامد.

او یادآور شد: تأسیس این صندوق، تصمیم یکباره و آنی نبوده است، بلکه حاصل تجربه سیاستگذاری کشور در امر احیای بناهای تاریخی است. طرح‌های مختلفی قبل و بعد از انقلاب اسلامی برای حفاظت از میراث فرهنگی و بناهای تاریخی اجرا شده و خروجی همه این طرح‌ها، تأسیس صندوق توسعه و احیا بوده است.

او به بند «ز» ماده ۱۱۴ قانون برنامه چهارم توسعه اشاره کرد و افزود: براساس تجربه طرح‌های حفاظت، این قانون تصویب کرد که صندوقی تأسیس شود که متولی امر حفاظت و احیای بناهای تاریخی کشور شود.

طلائی ادامه داد: اینکه صندوق نتوانسته به بخشی از ماموریت‌های خود عمل کند، ناشی از فرصت‌سوزی‌هایی است که در دوره‌های گذشته اتفاق افتاده است. صندوقی که مولود دغدغه‌های دل‌سوزان و کارشناسان میراث فرهنگی بوده، در سنوات قبل، مورد پذیرش بخش‌های مختلف وزارتخانه، قرار نگرفته است و همین مسأله باعث شده فرصت‌های زیادی از دست برود.

او سپس یادآور شد: در موضوع مشارکت مردم در احیا بناهای تاریخی باید گفت صندوق برای پر کردن یک خلأ کشور در حوزه حفاظت و احیای میراث فرهنگی کشور تأسیس شده است و دارای یک شخصیت حقوقی مستقل ذیل وزارت میراث فرهنگی است.

مدیر عامل صندوق توسعه و احیا افزود: طبق استفساریه‌ای که از دیوان محاسبات کشور گرفته شده، صندوق توسعه و احیا دارای ماهیت دولتی است و به همین دلیل است که مانند سایر دستگاه‌های دولتی دارای ذی‌حساب و سازوکار مالی دولتی است. بند ۲ اساسنامه صندوق نیز تصریح می‌کند صندوق، مؤسسه‌ای وابسته به وزارت میراث فرهنگی است.

او اضافه کرد: علاوه‌بر بند «ز» ماده ۱۱۴ برنامه چهارم توسعه، قانونگذار در ماده ۸ قانون حمایت از استادکاران و فعالان صنایع دستی نیز صندوق را به عنوان نهاد دولتی معرفی می‌کند.

طلائی ادامه داد: موضوع صندوق فقط بناهای دولتی نیست، ماده ۶ اساسنامه صندوق، بناهای تاریخی قابل احیا را شامل همه بناهای تاریخی اعم از خصوصی و دولتی کشور می‌داند.

او افزود: وقتی این ماموریت توسط قوه مجریه به صندوق اعلام شده است، این عنوان نشان‌دهنده فهم قانونگذار از مسأله حفاظت بناهای تاریخی است که آن را منحصر به بناهای دولتی ندانسته و زمینه حضور صندوق در احیای همه بناها را فراهم کرده است.

طلائی در پاسخ به دیگر انتقادهای مهاجری‌نژاد درباره شیوه مرمت بناهای واگذارشده، گفت: در یک دوره، بر اساس فهم قانونگذار و مجری قانون، از منابع عمومی کشور هزینه شده و بناهای تاریخی از مردم خریداری و تملک شد تا توسط دولت مرمت شود، اما تجربه‌های سال‌های بعد نشان داد که این سیاست شکست خورده است و به دلیل همین شکست، صندوق توسعه و احیا تأسیس شد تا با کمک بخش خصوصی و مردمی، بناها احیا شوند.

او افزود: اگر مردم در خود بناها، ساکن بودند، این بناها به نحو بهتری حفظ و مرمت می‌شد. در گذشته در بخش دولتی طرح‌های مرمتی شبیه طرح پردیسان، تصویب و اجرا شد، ولی کفاف همه بناهای تاریخی کشور را نداد و چاره‌جویی برای حل این مشکل، منجر به تأسیس صندوق شد.

مدیر عامل صندوق حفظ و احیا همچنین این نکته را یادآور شد: بناهای دولتی و خصوصی که ثبت ملی می‌شوند، همگی نفیس محسوب می‌شوند، اما سیاست جذب مشارکت مردم در احیای بناها، بسته به میزان شاخص بودن بنا، متفاوت است.

او ادامه داد: بناهای شاخصی که بر اساس اصل ۷۳ قانون اساسی جزو نفایس ملی هستند توسط خود دولت، مرمت شده و اداره و مدیریت می‌شوند، از جمله این بناها می‌توان به پایگاه‌های ملی و بناها و محوطه‌های شاخصی مثل مجموعه کاخ گلستان، کاخ سعدآباد، کاخ نیاوران، مجموعه بیستون و تخت جمشید اشاره کرد.

طلائی بیان کرد: مردمی‌ترین دوران وزارت میراث فرهنگی، همین دوران فعلی است که مقامات مختلف دولتی با حضور دائمی در بناها و بافت‌های تاریخی با شنیدن دغدغه مردم، از نزدیک در جریان مسائل و مشکلات مردم در این بافت‌ها قرار می‌گیرند و براساس دغدغه مردم، سیاستگذاری می‌کنند.

مهاجری‌نژاد، عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در ادامه این گفت‌وگو اظهار کرد: امروز ۲ هزار بنای دولتی آماده واگذاری است، این بناها متعلق به مردم است. وزارت میراث فرهنگی باید به وظایف حاکمیتی خود عمل کند و جلو تخریب بناهای خصوصی ارزشمندی مانند بازار تهران را بگیرد، نه اینکه سراغ راحت‌ترین کار برود که احیای بناهای متعلق به کل آحاد جامعه است.

او افزود: دولت باید هم از نظر طرح مرمت و هم در اعطای تسهیلات به کمک مالکان بناهای خصوصی بیاید، چرا میراث فرهنگی بر احیای تک بناها اصرار دارد و به دنبال احیای بافت‌ها نمی‌رود؟

طلائی در پاسخ به این اظهارات گفت: در موضوع بناهای تاریخی کشور نمی‌توانیم یک نسخه واحد ارائه کنیم. از طرف دیگر ما نمی‌توانیم به سیاست شکست خورده گذشته بازگردیم که احیا را صرفا به کمک منابع دولتی دنبال می‌کرد.

مدیر عامل صندوق توسعه و احیا ادامه داد: احیای تک بناها در بافت‌های تاریخی، محرک احیای کل بافت شده است. ما امروز تک بناهای دولتی در تبریز، اصفهان، یزد و اردکان داریم که با جذب مشارکت و سرمایه‌گذاری مردمی احیا شده و باعث ایجاد موج احیا در کل بافت تاریخی شده است.

با وجود این اظهارات، مهاجری‌نژاد تاکید کرد: دولت با منابعی که در اختیار دارد، وارد احیای بافت نمی‌شود، ولی به موضوع احیای بناها از طریق واگذاری ورود می‌کند که دارای موانع قانونی است و دلیل این امر هم کمبود منابع مالی است.

طلائی در پاسخ گفت: متولی بافت تاریخی شهرها، فقط میراث فرهنگی نیست، بلکه نهادهای دیگری مانند شهرداری‌ها، وزارت راه و مسکن و شهرسازی، اوقاف و نهادهای متعدد دیگری نیز در این بافت‌ها متولی هستند. اینکه در احیای این بافت‌ها فقط وزارت میراث فرهنگی را متولی بدانیم نه علمی است و نه عملی و اجرایی.

او ادامه داد: اینکه وزیر به موضوعاتی که دغدغه مردم است توجه می‌کند و خودشان پای کار آمده‌اند، مسأله‌ای متفاوت با موضوع بافت‌های تاریخی است و نباید موضوع بناهای تاریخی را الزاما به دیگر موضوعاتی که وزارتخانه با تمام توان در آن فعالیت می‌کند ربط بدهیم.

مدیر عامل صندوق حفظ و احیا تاکید کرد: موضوع اصلی ما جریان یافتن زندگی و حیات در بناهای تاریخی است و بحث فروش یا واگذاری صرفا برای اجاره و منافع اقتصادی هرگز مورد نظر ما نبوده و نیست. موضوع ما اصلا دریافت کاستی‌های بودجه از محل واگذاری بناها نیست و فقط به مرمت و احیای آنها قبل از آنکه به تلی از خاک تبدیل شوند می‌اندیشیم.

طلائی اضافه کرد: ما شاهد هستیم که وقتی بناهایی برای احیا و مرمت و بهره‌برداری در مدت معین به مردم سپرده می‌شود، مردم مانند فرزند خود از گوشه گوشه آن بنا مراقبت می‌کنند.

او با شاره به انتقادات مهاجری‌نژاد اظهار کرد: مگر می‌شود در کشور بنایی توسط صندوق احیا شود، ولی فاقد طرح مرمتی مصوب نباشد!؟ تا زمانی که طرح مرمت یک بنا به تأیید شورای فنی صندوق نرسد، اجازه عملیات مرمت صادر نمی‌شود.

مدیر عامل صندوق حفظ و احیا ادامه داد: ما در موضوع احیای بناهای تاریخی کشور باید منافع تمام ذی‌نفعان را درنظر بگیریم. باید مردم و جامعه محلی را به عنوان بازیگران اصلی حفظ و احیای بناهای تاریخی به رسمیت شناخته و برای آنها نقش قائل شویم. اینکه صرفا با نگاه دولتی و با تکیه بر منابع دولتی و صندوق توسعه ملی و سایر منابع دولتی به دنبال تملک و مرمت بناها باشیم، نگاه قدیمی و شکست خورده‌ای است.

او افزود: درباره بناهای شاخص و فاخر، وزارت میراث فرهنگی، کمیته نفایس ملی را تأسیس کرده است. در این کمیته، برجستگان و بزرگان حوزه میراث فرهنگی عضو هستند، اگر این کمیته تشخیص دهد که یک بنا باید توسط دولت، مرمت و اداره شود، مدیریت آن صد در صد به بخش دولتی سپرده می‌شود.

مهاجری‌نژاد در ادامه این مبحث به موضوع متولی بودن وزارت میراث فرهنگی در احیای بافت‌های تاریخی اشاره کرد و گفت: بسیاری از مساجد تاریخی نیازمند مرمت است و وزارت میراث فرهنگی برای آن کاری انجام نداده است.

طلائی هم در پاسخ گفت: یکی از بهترین‌ دوره‌های هماهنگی بین وزارت میراث فرهنگی و سازمان اوقاف در همین دوره فعلی است؛ چرا که وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با سازمان اوقاف به عنوان یکی از دستگاه‌هایی که بیشترین تعداد بناهای تاریخی را در اختیار دارد، تفاهم‌نامه جامعی امضا کرده و روند همکاری ما با اوقاف در زمینه احیای بناهای تاریخی، روندی رو به رشد بوده و در تمام طول دوران گذشته تا امروز بی‌سابقه بوده است.

او در ادامه به جذب مشارکت مردم و بخش خصوصی برای مرمت و احیای ۴۰ بنا در سال جاری توسط صندوق اشاره کرد و افزود: احیای ۴۰ بنا به معنای احیای بافت تاریخی، جذب اعتبار بخش خصوصی، اشتغالزایی برای مردم محلی و سرمایه‌گذاری مردم در بناهای تاریخی است.

مهاجری‌نژاد در جمع‌بندی نهایی گفت: جدا از بحث فنی و کاربری، باید فرق اموال سرمایه‌ای و اموال مصرفی را بدانیم. ما در سال‌هایی همه مراکز گردشگری در استان‌ها را فروخته‌ایم که نتایج خوبی نداشته است.

او همچنین تاکید کرد: در امر احیا باید مؤلفه‌های مربوط به حوزه اقتصاد گردشگری و محیط زیست، رعایت شود. من با نحوه واگذاری به این صورت مخالفت هستم، اما در مورد اصل کاری که صندوق انجام می‌دهد مخالفتی ندارم.

طلائی نیز در پایان اظهاراتش گفت: باور ما بر این است که حفاظت از میراث فرهنگی باید توسط خود مردم صورت بگیرد. حفاظتی که توسط مردم انجام شود، پایدارتر است. صندوق توسعه و احیا و مجموعه وزارت میراث فرهنگی برای مشارکت‌پذیری در امر مرمت و احیا، یک فرآیند شفاف و قانونی را در قالب یک مجموعه دولتی ایجاد کرده است.

او اظهار کرد: چرخه حفاظت از بناهای تاریخی، با حضور مردم در احیای این بناها، تکمیل می‌شود. فرایندهای اجرایی صندوق، سازوکار حضور و مشارکت مردم در امر احیا را رقم می‌زند. وظیفه ما این است که به جای نگاه دولتی و اتکای صرف به منابع دولت و بخش عمومی، مردم را درگیر امر احیا و حفاظت از بناهای تاریخی و میراث فرهنگی کنیم.

انتهای پیام