باستان‌شناسان ایرانی و محققان چینی در ارتفاعات ماسوله دنبال چه می‌گردند؟
باستان‌شناسان ایرانی در ارتفاعات ماسوله کاوش‌های تازه‌ای را آغاز کرده‌اند تا پازل‌های پرونده ماسوله برای ثبت جهانی در یونسکو کامل شود. اکنون محققان چینی به باستان‌شناسان ایرانی پیوسته‌اند و پابه‌پای آنها در جست‌وجوی ردپای ماسوله‌ای‌ها در صنعت فلزگری هستند.
به گزارش مجله تفریحی زیباروز، کاوش‌های باستان‌شناسی در ارتفاعات ماسوله درحال انجام است، تعدادی از باستان‌شناسان به سرپرستی «سولماز رئوف» در «کهنه ماسوله» مستقر شده‌اند و گروه دیگری به سرپرستی «بهزاد علی طالشی» در «سیاپسیه» کاوش می‌کنند. آنها درحال مطالعه یک فرهنگ و شیوه زندگی وابسته به فلزگری در ماسوله هستند؛ منطقه‌ای که زمانی مرکز ذوب آهن و بهره‌گیری از آن در سلاح بود.
«سیاپسیه» در ارتفاع حدودا ۲۵۰۰ متری قرار دارد، منطقه‌ای با شیب ۳۵ درجه که به دلیل وجود مواد آلی، در زمستان برف آن زودتر آب شده و سیاهی زمین پدیدار می‌شود. منطقه سیاپسیه در لفظ امروزی به‌معنای «سیاپسر» است اما باستان‌شناسان معتقدند این منطقه «سیاه سوخته» معنی می‌دهد، چون آنقدر خاکستر در آنجا وجود دارد که سطح آن کاملا سیاه شده است.
باستان‌شناسان برای رسیدن به آن ارتفاع، مسیر سخت و طولانی را در برف، باران و باد طی می‌کنند، که حدود هفت تا هشت ساعت از زمان آنها را می‌گیرد، اگر این مسیر را پیاده بروند که تا ۱۲ ساعت طول می‌کشد. این منطقه که تا به حال کاوش باستان‌شناسی در آن انجام نشده بود، نخستین بار در سال ۱۳۹۶ شناسایی و بررسی شده و گمان باستان‌شناسان را برای رسیدن به کوره فلزگری در این نقطه تقویت کرده است. آنها پس از کاوش‌هایی که از مهرماه ۱۴۰۳ آغاز شده است سرانجام موفق شدند به شواهدی از کارگاه صنعت فلزگری و ذوب آهن و کوره‌های مرتبط با آن دست یابند.
کاوش‌ها در سیاپسیه هنوز ادامه دارد هرچند روند آن کمی آهسته شده است. باستان‌شناسان فعلا توانسته‌اند سطح کوره را شناسایی کنند، چون محل کاوش در انتهای مسیر بهمن‌گیر قرار دارد و ادامه کاوش‌ها نه تنها ممکن است جان باستان‌شناسان و کارگران محوطه باستانی را به خطر اندازد که وقوع احتمالی بهمن ممکن است شواهد باستان‌شناسی را از بین ببرد. بنابراین کوره ذوب فلز که در سیاپسیه شناسایی شده است کامل از دل خاک بیرون آورده نشده است.
با گسترده شدن محدوده کاوش و طرح فرضیه‌هایی درباره احتمال تولید آلیاژهای مختلف در ماسوله، از علی‌اکبر وحدتی ـ باستان‌شناس و پژوهشگر ـ، ابوالفضل عالی ـ باستان‌شناسی که مطالعات و کاوش‌های در زمینه باستان‌شناسی معادن دارد و دکتر فریدون بیگلری ـ که پیش‌تر مطالعاتی در بخش پیش از تاریخ ماسوله داشت ـ برای انجام یک کار پژوهشی کامل و دقیق‌تر دعوت شده است.
یک هیأت چینی باستان‌سنج نیز اکنون در منطقه ماسوله حضور دارد که برای کارهای مربوط به آزمایش‌های فلز به تیم باستان‌شناسان ایرانی کمک می‌کند. آنها متخصصان فلزند و قرار است نمونه‌های کوره‌ها را ببینند و با حصول نتایج آزمایش، مشترک با باستان‌شناسان ایرانی مشخص کنند معادن ماسوله‌ای‌ها کجا بوده است؟ تکنولوژی آنها در چه سطحی بوده است؟ و از نتایج آزمایشگاهی پی ببرند ماسوله‌ای‌ها با کدام مناطق همجوار و غیرهمجوار در مراوده بوده‌اند؟
نزدیک یک هفته است باستان‌شناسان درحال بررسی سیستماتیک و هدفمند در محیط پیرامونی ماسوله هستند. آنها سراغ مناطقی می‌روند که حدس می‌زنند با فلزگری در ارتباط بوده است تا پس از شناسایی، گزینشی روی آن محوطه‌ها مطالعه و کاوش کنند.
نتایج آزمایش‌ها نیز هنوز مشخص نشده است، معلوم نیست فلزگری در ماسوله به آن شیوه‌ای که تا کنون باستان‌شناسان سرنخ‌هایی از آن یافته‌اند، از چه زمانی آغاز شده و تا چه زمانی ادامه داشته است و یا تبدیل سنگ معادن آهن به فلز از چه زمانی در ماسوله آغاز شده و چه زمان ذوب فلز در این منطقه از رونق افتاده است؟ و یا این حجم از ابزارآلات که در ماسوله تولید می‌شده به کدام یک از مناطق اطراف (اردبیل، زنجان، تبریز و …) صادر می‌شد و کدام یک از حکومت‌ها پذیرای آن بوده است؟ رسیدن به پاسخ این پرسش‌ها می‌تواند پازل‌هایی از پرونده مبهم ثبت جهانی ماسوله را تکمیل کند.
مستندات تاریخی می‌گوید که در دوران متأخرتر و در زمان فتحعلی‌شاه قاجار ماسوله زیر نظر قورخانه حکومتی اداره می‌شد و وظیفه تامین گلوله‌های توپ آنها را بر عهده داشت، اما مشخص نیست دامنه این صنعت ماسوله‌ای‌ها تا کجا پیش رفته بود؟
باستان‌شناسان که چندین سال است به صورت پراکنده و مقطعی روی ماسوله کار کرده‌اند، در جست‌وجوی یافتن پاسخ علمی و دقیق برای این پرسش‌ها و کشف ردپای صنعت فلزکاری ماسوله در مناطق همجوار هستند. آنها می‌خواهند بدانند انگیزه اینکه ماسوله‌ای‌ها در ارتفاع ۲۵۰۰ متری فلزکاری و کوره ذوب فلز داشتند، چه بوده است؟
ماسوله در ۲۵ کیلومتری جنوب غربی شهرستان فومن در استان گیلان قرار دارد. روستای پلکانی ماسوله سال ۱۳۵۴ با شماره ۱۰۹۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و ثبت جهانی آن از سال ۱۳۹۰ در دستور کار قرار گرفت. ماسوله سال ۲۰۰۷ در میراث تاریخی یونسکو به طور موقت ثبت شد. این پرونده در سال ۲۶ شهریور ۱۴۰۲ (۱۷ سپتامبر ۲۰۲۳) در چهل و پنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو (UNESCO) بررسی شد اما پرونده با نظر ایکوموس (شورای بین‌المللی ابنیه و محوطه‌ها و بازوی مشورتی یونسکو) دیفر شد. با رایزنی ایران و نظر کمیته میراث جهانی یونسکو این فرصت به ایران داده شد تا با رفع ابهام‌ها، این پرونده را بدون درنظر گرفتن محدودیت سهمیه سالانه کشورها، دوباره برای بررسی به یونسکو فرستاده شود.
انتهای پیام