خلاصه کتاب شاخص های پایداری فرهنگی-اجتماعی مسکن

خلاصه کتاب

خلاصه کتاب ‫شاخص های پایداری فرهنگی – اجتماعی در حوزه مسکن ( نویسنده سحر مفیدی )

کتاب «شاخص های پایداری فرهنگی – اجتماعی در حوزه مسکن» نوشته سحر مفیدی، به بررسی عمیق ارزش ها، اهداف و اصول تأثیرگذار بر رضایت مندی ساکنین از فضاهای مسکونی می پردازد. این اثر، پایداری را فراتر از ابعاد صرفاً فیزیکی و زیست محیطی می نگرد و بر اهمیت بی بدیل فرهنگ و جامعه در کیفیت و دوام محیط زندگی تأکید می کند.

در جهان امروز، مفهوم پایداری دیگر تنها به حفاظت از محیط زیست محدود نمی شود؛ بلکه ابعاد گسترده تر و انسانی تری را نیز در بر می گیرد. مسکن، به عنوان یکی از اساسی ترین نیازهای بشر و بستر شکل گیری هویت های فردی و جمعی، نقش محوری در این دیدگاه جدید ایفا می کند. سحر مفیدی، نویسنده این کتاب، با نگاهی تحلیلی و ژرف، خوانندگان را به سفری در اعماق ارتباط ناگسستنی فرهنگ، جامعه و مسکن می برد. اثر او نه تنها به طرح پرسش هایی بنیادین می پردازد، بلکه راهکارهایی عملی برای دستیابی به مسکنی پایدار از منظر فرهنگی و اجتماعی ارائه می دهد. این کتاب، برای تمامی فعالان حوزه معماری، شهرسازی، جامعه شناسی و برنامه ریزی شهری، گنجینه ای ارزشمند از مفاهیم و رویکردهای نوین به شمار می رود.

مقدمه: چرا پایداری فرهنگی – اجتماعی در مسکن حیاتی است؟

اهمیت پایداری فرهنگی و اجتماعی در حوزه مسکن، فراتر از یک بحث نظری است و به نیازهای اساسی انسان در محیط زندگی اش پیوند می خورد. در گذشته، تمرکز بر پایداری عمدتاً بر جنبه های زیست محیطی و اقتصادی متمرکز بود؛ اما با گذشت زمان، این درک عمیق تر شد که پایداری واقعی بدون در نظر گرفتن ابعاد انسانی، فرهنگی و اجتماعی میسر نخواهد بود. سحر مفیدی در کتاب خود، به شیوه ای مؤثر این خلأ را پر می کند و نشان می دهد که چگونه رضایت مندی ساکنین، حس تعلق خاطر و حفظ هویت های محلی، به اندازه بهره وری انرژی یا استفاده از مصالح پایدار، برای تحقق مسکنی بادوام و انسان محور ضروری است.

کتاب «شاخص های پایداری فرهنگی – اجتماعی در حوزه مسکن» که توسط سحر مفیدی به رشته تحریر درآمده است، جایگاه ویژه ای در ادبیات معماری و شهرسازی نوین دارد. نویسنده، با نگاهی جامع، به چالش های مسکن معاصر از دریچه فرهنگ و اجتماع می نگرد. این اثر با تأکید بر جنبه های کیفی زندگی و تأثیر محیط ساخته شده بر رفتارهای انسانی، سعی در پاسخگویی به این پرسش محوری دارد: چگونه می توان مسکنی طراحی کرد که نه تنها نیازهای مادی، بلکه خواسته های روانی و روحانی ساکنانش را نیز برآورده سازد و به این ترتیب، به توسعه پایدار جوامع کمک کند؟

این کتاب، به پژوهشگران و متخصصان کمک می کند تا دیدگاه خود را نسبت به طراحی و برنامه ریزی مسکن گسترش دهند و با ابعاد نامرئی اما حیاتی سکونت آشنا شوند. از این رو، مفاهیم مطرح شده در آن می تواند برای دانشجویان، معماران، شهرسازان و حتی سیاست گذاران شهری الهام بخش باشد تا با رویکردی انسان محورتر و جامع تر، به حل معضلات مسکن بپردازند.

فصل اول: تبینی جامع بر مفهوم مسکن و مولفه های اثرگذار

مفیدی در فصل نخست کتاب خود، ابتدا به سراغ ریشه های مفهوم مسکن می رود و آن را از منظری جامع بررسی می کند. این فصل به خواننده کمک می کند تا درک کند که مسکن، چیزی فراتر از چهاردیواری صرف است و ابعاد مادی و معنوی عمیقی دارد که در طول تاریخ، در قالب «خانه» و «فضای سکونت» خود را نشان داده اند.

مفهوم مسکن: فراتر از یک سرپناه فیزیکی

مسکن در نگاه بسیاری از افراد، تنها یک سازه فیزیکی برای سرپناه و محافظت در برابر عوامل طبیعی و انسانی است. اما سحر مفیدی در کتاب خود، این تصور را به چالش می کشد و مسکن را مفهومی بسیار گسترده تر و عمیق تر معرفی می کند. او معتقد است که مسکن نه تنها باید نیازهای مادی همچون گرما، نور، رطوبت و دسترسی را برآورده سازد، بلکه مهم تر از آن، باید به نیازهای معنوی و روانی ساکنان نیز پاسخگو باشد. این نیازها شامل ایجاد حس امنیت، آرامش، تعلق خاطر و فضایی متناسب با فرهنگ و آداب و رسوم زندگی افراد می شود. در این دیدگاه، تمایزی ظریف میان خانه و مسکن وجود دارد؛ در حالی که مسکن به فضای کالبدی اشاره دارد، خانه فراتر از کالبد است و معنای حس تعلق، هویت و مکانی برای زندگی و رشد فردی و خانوادگی را در بر می گیرد.

عوامل تاثیرگذار بر شکل گیری الگوی مسکن در طول تاریخ

الگوهای مسکن در طول تاریخ، صرفاً محصول نیازهای ابتدایی انسان نبوده اند. مفیدی به تفصیل به این نکته می پردازد که چگونه عوامل مختلفی نظیر پیشرفت تکنولوژی، افزایش جمعیت، توسعه فکری و معنوی انسان ها، ظهور نظام های اعتقادی متفاوت، و تحولات ساختار خانواده و اجتماع، همگی بر شکل گیری و تکامل الگوهای مسکونی تأثیر گذاشته اند. از خانه های اولیه اقوام نخستین تا سازه های پیچیده امروز، هر تغییر در زندگی بشر، ردپایی در معماری مسکونی از خود به جا گذاشته است.

تغییر الگوی مسکن ایرانی و چالش های آن

معماری مسکن ایرانی نیز از این قاعده مستثنی نیست و در طول قرن ها دستخوش تحولات عظیمی شده است. کتاب به بررسی این تحولات می پردازد و نشان می دهد که چگونه مسکن ایرانی از الگوهای سنتی و بومی که ریشه در فرهنگ، اقلیم و نیازهای اجتماعی داشت، فاصله گرفته و با چالش های جدیدی مواجه شده است. این تغییرات اغلب ناشی از مدرنیزاسیون سریع، شهرنشینی بی رویه و تأثیرپذیری از الگوهای غربی بوده است که گاهی با بافت فرهنگی و اجتماعی جامعه ایرانی همخوانی نداشته اند.

ارزش های فرهنگی نهفته در مسکن سنتی ایرانی

بررسی ارزش های فرهنگی نهفته در مسکن سنتی ایرانی، یکی از بخش های جذاب این فصل است. مفیدی به جوهر و ویژگی های معماری بی زمان این سرزمین اشاره می کند؛ ویژگی هایی که نه تنها از نظر زیبایی شناسی، بلکه از منظر کارکردی و انسانی نیز عمیقاً با زندگی و باورهای مردم عجین شده بودند. او بر این نکته تأکید می کند که معماری سنتی ایرانی، گنجینه ای از راهکارهای پایدار است که با توجه به اقلیم، فرهنگ و نیازهای روانی ساکنین شکل گرفته بود و حس آرامش، امنیت و تعلق خاطر را به ارمغان می آورد. این بخش از کتاب، دعوتی است به بازخوانی این ارزش های از دست رفته.

مؤلفه های تأثیرگذار بر مسکن آینده

در نگاه به آینده، نویسنده به مؤلفه هایی اشاره می کند که بر شکل گیری مسکن فردا تأثیرگذار خواهند بود. این مؤلفه ها شامل پیشرفت های تکنولوژیکی، تغییرات جمعیتی، نیازهای جدید زندگی شهری، و همچنین لزوم توجه بیشتر به ابعاد پایداری است. پیش بینی نیازها و روندهای آتی در طراحی مسکن، کلید ساخت فضاهایی است که بتوانند در بلندمدت، به زندگی انسان ها کیفیت ببخشند.

راهکارهای معماری سنتی در پاسخ به نیازهای انسانی

بخش مهمی از فصل اول، به راهکارهای معماری سنتی در پاسخ به نیازهای انسانی اختصاص دارد. مفیدی معتقد است که معماری سنتی، از دیرباز راهکارهایی برای برآوردن نیازهای پیچیده انسان ها ارائه کرده است که فراتر از صرفاً نیازهای فیزیکی هستند.

نیازهای روانی (حس آرامش، امنیت، تعلق خاطر)

معماری سنتی ایرانی به خوبی توانسته بود فضاهایی خلق کند که حس آرامش، امنیت و تعلق خاطر را در ساکنین ایجاد کند. مفیدی به این نکته اشاره می کند که با استفاده از حیاط مرکزی، فضاهای نیمه باز، جدایی از فضای عمومی و ایجاد حریم خصوصی، خانه سنتی ایرانی محفلی امن و آرام برای خانواده بود. این ویژگی ها، به طور مستقیم بر سلامت روان ساکنین تأثیر مثبت داشتند.

نیازهای روحانی (ارتباط با معنویت، ارزش های اخلاقی)

فراتر از نیازهای روانی، معماری سنتی ایرانی به نیازهای روحانی انسان نیز توجه داشت. استفاده از عناصر نمادین، نورپردازی خاص، و توجه به جهت گیری ها بر اساس باورهای دینی، همه و همه به ایجاد فضایی کمک می کرد که ساکنین بتوانند ارتباط عمیق تری با معنویت و ارزش های اخلاقی برقرار کنند. این بعد از معماری، اغلب در طراحی های مدرن نادیده گرفته شده است و همین موضوع یکی از دلایل بی هویتی برخی فضاهای مسکونی امروزی به شمار می رود.

فصل دوم: پایداری فرهنگی؛ پیوندی ناگسستنی با معماری و سکونت

فصل دوم کتاب مفیدی، با تمرکز بر مفهوم پایداری فرهنگی، نشان می دهد که چگونه فرهنگ نه تنها بر معماری تأثیر می گذارد، بلکه خود در بستر فضاهای ساخته شده شکل می گیرد و تداوم می یابد.

تعریف پایداری فرهنگی و جایگاه آن در توسعه پایدار

پایداری فرهنگی به معنای حفظ و ارتقای ارزش ها، آداب، رسوم، زبان، دانش بومی و میراث مادی و معنوی یک جامعه است. مفیدی تأکید می کند که پایداری فرهنگی، زیربنای توسعه پایدار در حوزه مسکن و در معنای گسترده تر، ارتقای کیفیت زندگی و خودتوانی اجتماعات محلی برای غلبه بر چالش ها و حفظ هویت های خویش است. این بعد از پایداری، تضمین کننده این است که توسعه به نابودی ریشه های هویتی و فرهنگی منجر نشود.

رابطه متقابل فرهنگ و معماری: هویت بخش و شکل دهنده

رابطه بین فرهنگ و معماری یک رابطه یک طرفه نیست. فرهنگ بر شیوه ی ساخت، مصالح، فرم و فضاسازی معماری تأثیر می گذارد و در مقابل، معماری نیز به عنوان بستری برای زندگی روزمره، در شکل گیری و تداوم فرهنگ نقش ایفا می کند. این بخش از کتاب به تفصیل چگونگی تأثیر فرهنگ بر فضای ساخته شده و بالعکس را بررسی می کند و نشان می دهد که چگونه فضاهای زیستی، بازتابی از باورها، ارزش ها و سبک زندگی یک جامعه هستند.

معماری بومی و سنتی به عنوان گنجینه ای از پایداری فرهنگی

معماری بومی و سنتی ایران، گنجینه ای بی بدیل از پایداری فرهنگی در مسکن است. این معماری، با گذشت قرون، نه تنها در برابر چالش های اقلیمی و طبیعی مقاومت کرده، بلکه ارزش ها و هویت های اجتماعی و فرهنگی را نیز حفظ کرده است. نویسنده بیان می کند که حفظ این دارایی های اجتماعی و فرهنگی، از مناطق تاریخی و بناهای سنتی گرفته تا الگوهای زیستی مردم، برای ایجاد هویت های مکانی و حس مکان ضروری است. این بخش از کتاب تلنگری است برای توجه بیشتر به آنچه از گذشته به ارث برده ایم.

فرهنگ طراحی پایدار: اصول و رویکردها

طراحی پایدار، نوعی رویکرد کل نگر است که تنها به مصرف بهینه انرژی یا کاهش آلایندگی محدود نمی شود. مفیدی از فرهنگ طراحی پایدار سخن می گوید که شامل نگاهی تعادل بخش به ابعاد مختلف محیط ساخته شده است. این رویکرد، به دنبال خلق راه حل هایی است که هم کیفیت زندگی نسل کنونی را ارتقا دهد و هم میراثی مناسب برای آیندگان فراهم آورد. در این مسیر، توجه به نقش فرهنگ در طراحی مسکن و ادغام آن با اصول طراحی، از اهمیت بسزایی برخوردار است.

اهمیت شناخت ماهیت فرهنگی مکان برای دستیابی به مکان پایدار

شناخت ماهیت فرهنگی هر مکان، لازمه دستیابی به مکانی پایدار است. هر منطقه، هر شهر و حتی هر محله، دارای هویت های مکانی و حس مکان خاص خود است که از تاریخ، فرهنگ، اقلیم و تعاملات اجتماعی آن نشأت می گیرد. طراحی مسکنی که با این هویت های مکانی همخوانی نداشته باشد، نه تنها پایدار نخواهد بود، بلکه می تواند به بیگانگی ساکنان با محیط زندگی خود منجر شود.

خانه و مسکن، فراتر از ابعاد کالبدی خود، آینه ای از فرهنگ، باورها و ارزش های یک جامعه هستند. پایداری واقعی در مسکن، تنها با درک عمیق این ابعاد انسانی و فرهنگی میسر خواهد شد.

اصول حاکم بر فرهنگ و رفتارهای اجتماعی در دست یابی به مکان پایدار

پایداری در مسکن، نه تنها به طراحی کالبدی، بلکه به اصول حاکم بر فرهنگ و رفتارهای اجتماعی نیز وابسته است. کتاب به این نکته می پردازد که چگونه سبک زندگی، آداب همسایگی، و مشارکت اجتماعی ساکنین، می توانند در ایجاد یک محیط مسکونی پایدار و بالنده نقش ایفا کنند. این اصول شامل احترام به حریم خصوصی، مسئولیت پذیری اجتماعی، و ترویج همبستگی در جوامع محلی است.

نقش فرهنگ و معیارهای ارزشی آن بر منزلگاه سکونت

منزلگاه سکونت، یا همان خانه، به شدت تحت تأثیر فرهنگ و معیارهای ارزشی یک جامعه قرار دارد. مفیدی به تحلیل استعاره های فرهنگی-کالبدی سکونتگاه می پردازد و نشان می دهد که چگونه مفاهیمی چون مادر وطن، امنیت خانه و گرمای خانواده در معماری سنتی ما تجلی یافته اند. او همچنین سطوح فرهنگی و ارتباط کالبدی آن را در شکل گیری خانه مورد بررسی قرار می دهد و تبیین می کند که چگونه هر جزء از خانه، معنایی فراتر از کارکرد فیزیکی خود دارد.

منطقه گرایی و تأثیر فرهنگ بر شکل گیری محله ها

منطقه گرایی، یعنی توجه به الگوهای فرهنگی بومی هر منطقه، یکی از اصول مهم در پایداری فرهنگی است. این بخش از کتاب به تأثیر فرهنگ بر شکل گیری محله ها می پردازد و نشان می دهد که چگونه محله های سنتی، با توجه به نیازهای اجتماعی و فرهنگی مردم، فضاهایی برای تعامل، همبستگی و تقویت حس جمعی ایجاد کرده بودند. این رویکرد می تواند الهام بخش طراحی محله های نوین باشد که کمتر با نیازهای انسانی و فرهنگی تطابق دارند.

فصل سوم: پایداری اجتماعی؛ ارتقای کیفیت زندگی در فضاهای مسکونی

فصل سوم کتاب سحر مفیدی، بر پایداری اجتماعی تمرکز دارد و ابعاد آن را در ارتباط با معماری و شهرسازی بررسی می کند. این فصل به اهمیت ایجاد محیطی هماهنگ و انسانی برای ارتقای کیفیت زندگی ساکنان می پردازد.

مفهوم پایداری اجتماعی از دیدگاه های مختلف متخصصان

پایداری اجتماعی، از دیدگاه های مختلف متخصصان، تعاریف و ابعاد گوناگونی دارد. اما در هسته اصلی، به ارتقای کیفیت زندگی، عدالت اجتماعی، فرصت های برابر، توانمندسازی افراد و گروه های آسیب پذیر، و ایجاد فضایی برای مشارکت اجتماعی اشاره دارد. مفیدی به بررسی این تعاریف می پردازد و نشان می دهد که چگونه پایداری اجتماعی در مسکن، شامل مواردی چون فقر زدایی، تنوع فرهنگی، همبستگی اجتماعی و امنیت است.

رویکرد اجتماعی در حوزه معماری و شهرسازی

رویکرد اجتماعی در حوزه معماری و شهرسازی، فراتر از مسائل صرفاً عملکردی یا زیبایی شناختی است. هدف اصلی آن، ایجاد محیط زندگی هماهنگ و هارمونیک است که نیازهای اجتماعی و روانی ساکنان را برآورده سازد. این رویکرد، به طراحان و برنامه ریزان کمک می کند تا فضاهایی را خلق کنند که موجب کاهش نابرابری ها و افزایش ارتباطات انسانی شود.

بعد اجتماعی توسعه پایدار: ارتقای کیفیت زندگی و کاهش نابرابری

بعد اجتماعی توسعه پایدار، بر اهمیت ارتقای کیفیت زندگی و کاهش نابرابری ها تأکید دارد. مفیدی بیان می کند که یک پروژه مسکونی پایدار، باید تضمین کننده دسترسی برابر به امکانات، فرصت های شغلی، آموزش و خدمات بهداشتی باشد. توانمندسازی جوامع محلی، افزایش مشارکت اجتماعی و ایجاد حس مسئولیت پذیری در قبال محیط زیست و جامعه، از اهداف کلیدی این بعد از پایداری هستند.

نقش مباحث اجتماعی در شکل گیری فضایی پایدار و حس همبستگی

فضاهای شهری، به ویژه فضاهای عمومی و نیمه عمومی در مجموعه های مسکونی، محفلی برای تعاملات اجتماعی شهروندان هستند. مفیدی تأکید می کند که نقش جامعه در مسکن ایرانی و به طور کلی در شکل گیری فضایی پایدار و حس همبستگی، حیاتی است. این فضاها با تسهیل روابط اجتماعی، گسترش حس هم بستگی و تعاون، و فراهم آوردن بستر مشارکت مردم، به پایداری اجتماعی و حیات سیاسی و کالبدی شهرها کمک شایانی می کنند.

تأثیر رفتارهای اجتماعی در شکل دهی ماهیت مکانی پایدار

رفتارهای اجتماعی ساکنان نیز تأثیر عمیقی بر ماهیت مکانی پایدار دارد. چگونگی استفاده از فضاها، تعاملات روزمره و حفظ نظافت و امنیت، همگی در پایداری یک محیط مسکونی نقش دارند. کتاب نشان می دهد که چگونه می توان با طراحی مناسب و برنامه ریزی های اجتماعی، رفتارهای مثبت را تقویت کرد و به ایجاد فضاهایی امن، پویا و دلنشین کمک کرد.

نقش آفرینی ساختارهای مصنوع (معماری) بر سلامت اجتماعی

معماری و ساختارهای مصنوع، تأثیر مستقیمی بر سلامت اجتماعی افراد دارند. از نحوه تعاملات و درک ما از فضا گرفته تا میزان امنیت و کاهش جرم و جنایت، همه و همه تحت تأثیر طراحی معماری هستند. مفیدی بر این باور است که طراحی باید به گونه ای باشد که رضایت مندی ساکنین مسکن را افزایش داده و به پیشرفت و بهبود در زندگی و کار افراد کمک نماید. به عنوان مثال، فضاهای باز مناسب، نور کافی، و حریم خصوصی کافی می توانند به سلامت روان و ارتقای کیفیت زندگی کمک کنند.

شاخص های کلیدی پایداری اجتماعی در پروژه های شهری

برای سنجش پایداری اجتماعی در پروژه های شهری، نیاز به شاخص های مشخصی است. مفیدی به برخی از این شاخص های کلیدی اشاره می کند که شامل رضایت از نیازهای رفاهی (مانند دسترسی به خدمات و امکانات)، حفاظت از منابع و محیط اطراف (هم در بعد فیزیکی و هم اجتماعی)، ایجاد محیط زندگی هارمونیک، تسهیل عملکردهای روزانه، و دسترسی مناسب به فضاهای باز و عمومی است. این شاخص ها، معیارهایی عملی برای ارزیابی موفقیت پروژه های مسکونی از منظر اجتماعی هستند.

شاخص توضیح
رضایت از نیازهای رفاهی دسترسی به خدمات اساسی، امکانات تفریحی و آموزشی.
حفاظت از منابع اجتماعی حفظ میراث فرهنگی و اجتماعی، جلوگیری از تخریب بافت محلی.
ایجاد محیط هارمونیک انسجام بصری و اجتماعی، کاهش تعارضات.
تسهیل عملکردهای روزانه دسترسی آسان به محل کار، خرید، حمل و نقل.
دسترسی به فضاهای باز وجود پارک ها، فضاهای سبز و عمومی برای تعامل و تفریح.

اصول راهبردی و عوامل مؤثر در تحقق پایداری اجتماعی

در نهایت، مفیدی به اصول راهبردی و عوامل مؤثری می پردازد که در تحقق پایداری اجتماعی نقش دارند. این اصول شامل مشارکت فعال شهروندان در فرآیند طراحی و برنامه ریزی، توجه به تنوع فرهنگی و اجتماعی ساکنان، ایجاد فرصت های برابر برای همه، و ترویج حس مسئولیت پذیری جمعی است. طراحی با هدف بهبود زندگی افراد و ایجاد حس تعلق خاطر، باید در قلب هر پروژه مسکونی پایدار قرار گیرد.

پایداری اجتماعی نه تنها به عدالت و برابری می انجامد، بلکه بستری برای شکوفایی پتانسیل های انسانی و ارتقای حس همبستگی در فضاهای مسکونی فراهم می آورد. این پیوند میان فضا و جامعه، اساس یک زندگی با کیفیت است.

نتیجه گیری: نگاهی به آینده مسکن پایدار

کتاب «شاخص های پایداری فرهنگی – اجتماعی در حوزه مسکن» نوشته سحر مفیدی، به وضوح نشان می دهد که پایداری در مسکن، مفهومی چندوجهی است که فراتر از ابعاد صرفاً محیطی و اقتصادی، عمیقاً با فرهنگ و جامعه پیوند خورده است. این اثر با تأکید بر ابعاد پایداری مسکن از منظر انسانی، بار دیگر اهمیت نیازهای روانی، روحانی و اجتماعی ساکنان را در مرکز توجه قرار می دهد. مفیدی با تحلیل و تبیین دقیق شاخص های پایداری فرهنگی اجتماعی مسکن، راهنمای ارزشمندی را برای دانشجویان، پژوهشگران، معماران و شهرسازان فراهم آورده است.

این کتاب، نه تنها به طرح مشکلات و چالش های مسکن معاصر می پردازد، بلکه با بررسی ارزش های نهفته در معماری سنتی ایرانی و ارائه رویکردهای نوین در طراحی پایدار، مسیرهای جدیدی را برای آینده مسکن پیشنهاد می کند. تمرکز بر «خانه» به عنوان مکانی برای تجربه زندگی، رشد فردی و خانوادگی، و نه صرفاً یک «مسکن» کالبدی، جوهره اصلی پیام این کتاب است. با به کارگیری مفاهیم مطرح شده در این اثر، می توانیم به سمت ساخت محیط هایی حرکت کنیم که حس تعلق، امنیت و هویت را در ساکنان تقویت کنند و به این ترتیب، به توسعه پایدار در حوزه مسکن دست یابیم. آینده مسکن، با نگاهی به ابعاد انسانی و پایدار آن، نویدبخش زندگی هایی باکیفیت تر و جوامعی منسجم تر خواهد بود.

دکمه بازگشت به بالا