اسید بوریک چیست؟ کاربردهای اسید بوریک

اسید بوریک که با نام‌های دیگری مثل بوراسیک اسید و اورتوبوریک اسید نیز شناخته می‌شود، یک ماده غیر سمی برای انسان است و برای گندزدایی و از بین بردن قارچ و عفونت بسیار مؤثر است.

این ماده، یک اسید جامد به شکل کریستال‌های سفید بوده و بعضی وقت‌ها به‌صورت پودر بی‌رنگ و حلال در آب است که از ترکیب بور با اسید سولفوریک و اسیدهای معدنی دیگر به دست می‌آید. همچنین امروزه کاربرد زیادی دارد و در صنعت‌های مختلف مانند: پزشکی، تولید شیشه، پارچه، حشره‌کش و … استفاده می‌شود که در ادامه مطالب، همه آن‌ها را بررسی خواهیم کرد.

خواص و ویژگی های اسید بوریک

اسید بوریک بدون بو و تلخ مزه بوده که در آب حل شده و غیر قابل اشتعال است. این اسید، یک ترکیب کم‌خطر برای تولید محلول‌های شیمیایی با اسیدیته متفاوت کاربرد دارد و از دو روش کلی در تهیه این اسید استفاده می‌شود.

در روش اول، اسید بوریک از طریق واکنش بوراکس با اسیدهای معدنی همانند هیدروکلریک اسید تحت شرایط خاصی تولید می‌شود. فرمول شیمیایی تولید این روش به‌صورت زیر است.

Na₂B₄O₇ . 10H₂O +2 HCL       4H₃BO₃ + 2NaCL + 5H₂O

در روش دوم از طریق ترکیب هیدرولیز بورون تری هالیدها و دی بوران‌ها، اسید بوریک تولید می‌شود که فرمول شیمیایی این روش نیز در زیر نوشته شده است.

B₂H₆ + 6H₂0       4H₃BO₃ + 6H₂

BX₃ + 3H₂O        H₃BO₃ + 3HX             (X = Cl, Br, I)

جدول مشخصات و ویژگی‌های اسید بوریک

مقدار	خواص
H3BO3	فرمول شیمیایی
61.84 gr/mol	جرم مولی
10043-35-3	CAS NO
300° C	نقطه‌جوش
1.435 gr/lit	چگالی
171° C	نقطه ذوب

 

کاربردهای اسید بوریک

پس از اینکه با اسید بوریک، خواص و ویژگی‌ های آن آشنا شدید، نوبت به کاربرد آن می ‌رسد. این ماده شیمیایی همان‌طور که در بالا هم اشاره شد، در زمینه ‌های مختلفی کاربرد دارد و در صنعت‌های مختلف مفید واقع شده است. در ادامه همه آن‌ها را برای شما معرفی کرده‌ایم.

پزشکی

از اسید بوریک برای تولید محلول‌های ضدعفونی‌کننده و پمادها جهت ضدعفونی‌کردن زخم‌ها و سوختگی‌ها، شیاف برای درمان عفونت‌های قارچی، درمان بیماری‌های پوستی ناشی از عفونت و محلول رقیق‌شده آن به‌عنوان شستشو دهنده چشم کاربرد دارد.

از کاربرد مهم دیگر اسید بوریک در زمینه پزشکی که اخیراً دانشمندان به آن دست یافته‌اند، کمک به کاهش رشد سلول‌های سرطانی است و با مصرف دزهای مختلفی از آن، به‌مرورزمان ممکن است سلول‌های سرطانی کاملاً از بین بروند.

کشاورزی

از اسید بوریک برای تولید حشره ‌کش‌ها در منزل و باغ و زمین‌های کشاورزی استفاده می‌کنند. این ماده برای ازبین‌بردن انواع سوسک، موریانه، کک، مورچه و … که در منزل و هرجای دیگری وجود دارند، کاربرد دارد و نحوه عملکرد آن روی جانوران به این صورت است که به‌محض خوردن دارو حشرات از بین نمی‌روند؛ بلکه کم‌کم در معده آن‌ها اثر کرده و آن‌ها را از بین می‌برد.

علاوه بر مورد گفته شده، اسید بوریک یک ماده مغذی برای گیاهان است که برای جبران بور به خاک یا محلول اضافه شده و میزان مصرف آن بستگی به نوع گیاه و خاک دارد.

نیروگاه ‌های اتمی

از اسید بوریک برای تولید سم نوترون در برخی نیروگاه‌های اتمی جهت کاهش شکاف گرمایی استفاده می‌شود. بور استفاده شده در اسید بوریک از طریق جذب نوترون‌های حرارتی، احتمال شکست حرارتی را کاهش می‌دهد و درنتیجه خطر اشتعال را کاهش می‌دهد.

ساخت پارچه فایبرگلاس

پارچه‌های فایبرگلاس یا همان فایبرگلاس تک‌رشته‌ای، برای تقویت پلاستیک مورداستفاده در لوله ‌های صنعتی، صفحه مدارهای کامپیوتری و قایق‌سازی استفاده می‌شوند که در ساخت خود این پارچه‌ها هم از اسید بوریک استفاده می‌شود و می‌توان گفت که عمده کاربرد بوریک اسید در صنعت، تولید همین پارچه‌های فایبرگلاس است.

صنعت چرم ‌سازی

برای محافظت از پوست گاو و گوساله و پوست حیواناتی که از آن‌ها چرم تولید می‌شود و ترمیم پوست‌های آسیب‌دیده آن‌ها، اسید بوریک را به نمک اضافه کرده و پوست‌ها را نمک‌س ود و گندزدایی می‌کنند. این ماده همچنین به دفع حشرات و میکروارگانیسم از پوست و درنتیجه تولید چرم کمک می‌کند.

کنترل‌کننده PH

باز مزدوج بوریک اسید که یون بورات است، با اسید بوریک در تعادل بوده و به‌عنوان یک سیستم بافری عمل می‌کند. به همین دلیل به‌عنوان یک بافر و تنظیم‌کننده PH در جاهایی مانند استخر،‌جهت کنترل اسیدیته آب استفاده می‌شود. این در حالی است که استفاده از کلر برای ضدعفونی‌کردن آب استخرها، خوردگی و فرسایش و تخریب دیواره‌ها را در پی دارد؛ اما اسید بوریک هیچ آسیبی به دیواره‌ها نمی‌رساند و درعین‌حال آب را ضدعفونی کرده و باکتری‌های آن را از بین می‌برد.

صنعت کاشی و سرامیک ‌سازی

یکی دیگر از عمده مصرف ماده بوریک اسید، در صنعت کاشی‌ سازی است. از این ماده برای لعاب‌ سازی استفاده می‌شود و همان‌طور که مطلع هستید، بیشترین تولید کننده کاشی در یزد و اطراف آن است و ازاین ‌رو بیش‌ترین مقدار وارد شده این ماده در همین شهر ایران مورداستفاده قرار می‌گیرد.

صنعت چوب ‌سازی

چوب‌ها ممکن است دارای حشرات مختلف و موریانه‌ها باشند. برای همین از این ماده به‌عنوان حشره‌کش و دافع حشرات موجود در چوب ‌ها استفاده می‌کنند.

صنعت شیشه ‌سازی

در ظروف آزمایشگاهی و شیشه‌های بوروسیلیکات، از انواع مختلف بوریک اسید استفاده می‌کنند؛ زیرا این ماده مقاومت بالایی در برابر حرارت دارد و آسیب خاصی نمی‌بیند.

خطرات و مضرات اسید بوریک

درست است که این یک ماده غیرسمی و کم‌خطر است، اما زیاده‌روی در مصرف این ماده مانند افراط در مصرف هر چیز دیگری ممکن است عوارضی به همراه داشته باشد.

این ماده می ‌تواند اثرات مزمن برای افرادی که به طور مکرر در معرض این دارو قرار دارند داشته باشد و اگر به‌ صورت مستقیم بلعیده شود اثرات حادی دربر خواهد داشت. پس ابتدا توصیه می‌کنیم که هنگام مصرف در هر زمینه‌ای دز مناسبی از آن استفاده شود و از تماس مکرر آن با پوست خودداری کرده و از دسترس کودکان دور نگه ‌داری شود. از آسیب‌های مزمن و حاد و عوارض مصرف زیاد این ماده می ‌توان موارد زیر را نام برد.

ـ تهوع و استفراغ به رنگ آبی یا سبز

ـ بثورات پوستی قرمز روشن یا تاول

ـ اسهال و بی‌حالی

ـ فشارخون پایین یا خواب‌آلودگی

ـ تب، تشنج و کما

ـ انقباض عضلانی در صورت، دست‌ها و پاها

ـ ایجاد سوراخ‌های در معده و مری و خطر مرگ در صورت استفاده بیش از حد این ماده