ساختار و نحوه تشکیل آبشار

آبشارها پدیده های طبیعی شگفت انگیزی هستند که همواره توجه انسان ها را به خود جلب کرده اند. اما آبشار چگونه شکل می گیرد؟ چه عواملی در ایجاد این ساختارهای باشکوه نقش دارند؟ جنس سنگ ها فرسایش و عوامل محیطی چگونه دست به دست هم می دهند تا یک آبشار پدید آید؟ در این محتوا به بررسی دقیق ساختار و نحوه تشکیل آبشارها می پردازیم و عوامل موثر در شکل گیری آن ها را بررسی خواهیم کرد.

تعریف آبشار

آبشار به قسمتی از یک رودخانه یا جریان آب گفته می شود که به صورت عمودی یا با شیب تند از یک ارتفاع به پایین سقوط می کند. این پدیده زمانی رخ می دهد که لایه های سنگی سخت و مقاوم در بالای لایه های سنگی نرم تر قرار گرفته باشند. فرسایش ناشی از جریان آب به تدریج لایه های زیرین را از بین می برد و باعث ایجاد یک لبه یا پرتگاه می شود که آب از آن سقوط می کند.

مراحل تشکیل آبشار

تشکیل آبشار یک فرآیند تدریجی و طولانی است که طی چند مرحله انجام می شود. ابتدا وجود اختلاف در سختی لایه های سنگی ضروری است. سپس جریان آب با فرسایش لایه های نرم تر زیر لایه های سخت را خالی می کند. این فرسایش باعث ایجاد یک برآمدگی یا لبه می شود. با گذشت زمان این لبه به دلیل وزن خود و فشار آب شکسته و فرو می ریزد. این چرخه به طور مداوم تکرار شده و آبشار به تدریج به سمت بالادست رودخانه عقب نشینی می کند.

عوامل موثر در تشکیل آبشار

عوامل متعددی در تشکیل آبشار نقش دارند که از جمله مهم ترین آن ها می توان به جنس سنگ ها و میزان فرسایش اشاره کرد. همچنین عواملی مانند میزان بارندگی شیب زمین و ساختار زمین شناسی منطقه نیز در این فرآیند تاثیرگذار هستند. هرچه میزان بارندگی بیشتر باشد حجم آب جریان یافته بیشتر شده و فرسایش سریع تر انجام می شود. شیب تند زمین نیز به افزایش سرعت جریان آب و در نتیجه افزایش قدرت فرسایش کمک می کند.

جنس سنگ ها در تشکیل آبشار

جنس سنگ ها یکی از مهم ترین عوامل در تشکیل آبشار است. وجود لایه های سنگی سخت و مقاوم در بالای لایه های نرم تر شرایط لازم برای ایجاد آبشار را فراهم می کند. سنگ های سخت مانند گرانیت و بازالت در برابر فرسایش مقاوم بوده و از لایه های زیرین محافظت می کنند. در حالی که سنگ های نرم مانند شیل و ماسه سنگ به راحتی فرسایش یافته و باعث ایجاد پرتگاه می شوند.

تاثیر فرسایش در آبشار

فرسایش نیروی اصلی شکل دهنده آبشارها است. جریان آب به طور مداوم لایه های سنگی را فرسایش می دهد. این فرسایش به دو صورت هیدرولیکی (فشار آب) و سایشی (حمل ذرات معلق) انجام می شود. فرسایش هیدرولیکی ناشی از فشار آب بر سنگ ها است در حالی که فرسایش سایشی ناشی از برخورد ذرات معلق در آب با سنگ ها است. هر دو نوع فرسایش به تدریج لایه های سنگی را از بین برده و باعث عقب نشینی آبشار می شوند.

بخش های مختلف آبشار

یک آبشار از بخش های مختلفی تشکیل شده است که هر کدام نقش خاصی در عملکرد آن دارند. این بخش ها شامل حوضچه آبشار تاج آبشار دیواره آبشار و بستر رودخانه در پایین دست آبشار می شوند. هر کدام از این بخش ها تحت تاثیر فرسایش و جریان آب قرار دارند و به طور مداوم در حال تغییر هستند.

حوضچه آبشار

حوضچه آبشار گودالی است که در پایین آبشار و در اثر برخورد آب با بستر رودخانه ایجاد می شود. این حوضچه معمولاً عمیق تر از سایر قسمت های رودخانه بوده و محل تجمع انرژی آب است. فرسایش در این قسمت بسیار شدید بوده و به تدریج حوضچه را بزرگ تر می کند.

ارتفاع آبشار

ارتفاع آبشار فاصله عمودی بین تاج آبشار و سطح آب در حوضچه پایین آن است. ارتفاع آبشار می تواند از چند متر تا چند صد متر متغیر باشد. آبشارهای بلندتر معمولاً در مناطقی با شیب تند و حجم آب زیاد تشکیل می شوند.

پهنای آبشار

پهنای آبشار عرض جریان آب در تاج آبشار است. پهنای آبشار نیز می تواند بسیار متفاوت باشد و به حجم آب و ساختار زمین شناسی منطقه بستگی دارد. برخی از آبشارها بسیار پهن بوده و جریان آب در آن ها به صورت یک پرده گسترده به پایین سقوط می کند.

انواع آبشارها

آبشارها بر اساس شکل ظاهری نحوه تشکیل و حجم آب به انواع مختلفی تقسیم می شوند. برخی از انواع رایج آبشارها عبارتند از آبشارهای شیرجه ای (Plunge Waterfalls) آبشارهای چند مرحله ای (Tiered Waterfalls) آبشارهای نواری (Ribbon Waterfalls) و آبشارهای بلوکی (Block Waterfalls). هر کدام از این انواع ویژگی های خاص خود را دارند و در شرایط زمین شناسی متفاوتی تشکیل می شوند.

چند آبشار معروف ایران

ایران دارای آبشارهای زیبا و متعددی است که از جمله معروف ترین آن ها می توان به آبشار لاتون در گیلان آبشار شوی در خوزستان آبشار مارگون در فارس و آبشار نیاسر در کاشان اشاره کرد. این آبشارها علاوه بر جاذبه های گردشگری نقش مهمی در تامین آب و حفظ محیط زیست منطقه دارند.

بزرگترین آبشارهای جهان

در جهان آبشارهای بسیار بزرگ و شگفت انگیزی وجود دارد. آبشار آنجل در ونزوئلا با ارتفاع حدود 979 متر بلندترین آبشار جهان است. آبشار ویکتوریا در مرز زامبیا و زیمبابوه نیز یکی از پهن ترین آبشارهای جهان است. آبشار نیاگارا در مرز آمریکا و کانادا نیز به دلیل حجم آب زیاد و دسترسی آسان یکی از پربازدیدترین آبشارهای جهان است.

آبشار چیست؟

آبشار بخشی از یک رودخانه است که به صورت عمودی یا با شیب تند از ارتفاعی به پایین می ریزد.

جنس سنگ های لازم برای تشکیل آبشار چیست؟

برای تشکیل آبشار وجود لایه های سنگی سخت در بالای لایه های نرم ضروری است.

آبشار از چه بخش هایی تشکیل شده است؟

آبشار از بخش هایی مانند حوضچه تاج دیواره و بستر رودخانه تشکیل شده است.

آبشار چند نوع دارد؟

آبشارها انواع مختلفی دارند از جمله شیرجه ای چند مرحله ای نواری و بلوکی.

تشکیل آبشار چقدر طول می کشد؟

تشکیل آبشار یک فرآیند طولانی است که ممکن است هزاران یا میلیون ها سال طول بکشد.

آیا آبشارها ممکن است ناپدید شوند؟

بله به دلیل فرسایش مداوم آبشارها ممکن است به مرور زمان عقب نشینی کرده و در نهایت ناپدید شوند.

بلندترین آبشار جهان کدام است؟

آبشار آنجل در ونزوئلا با ارتفاع حدود 979 متر بلندترین آبشار جهان است.