مهر تربت اصلی از کجا بخریم؟

فلسفه مهر نماز چيست؟

در هنگام خرید محصولات مذهبی معمولا مهر نماز بیشتر فروش دارد. اما چرا؟ شیعه طبق تعالیم اهل ­بیت معتقد است که لباس و فرش مصادیق روایت نبوی نیست به همین علت سجده بر قطعه ای سنگ را تجویز می کنند.

استفاده از «مُهر» در نماز از چه زمان آغاز شد؟به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان؛ همواره این سوال پیش می آید که مُهر نماز از چه زمانی رایج شده است؟ آیا در زمان حضرت محمد(ص) هم، مهر استفاده می شد؟ آیا آیه ای در قرآن هست که بر نماز خواندن با مهر دلالت کند؟

در مورد چیزهایی که سجده بر آنها صحیح است، پیروان مذهب شیعه به پیروی از ائمه اطهار “علیهم السلام” که آگاهترین افراد بعد از حضرت رسول (ص) به معارف الهی و اسلامی هستند، معتقدند که: باید بر زمین و چیزهای غیر خوراکی که از زمین می روید (مانند چوب و برگ درخت) سجده کرد.

حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) می فرماید:

“السُّجُودُ لَا یَجُوزُ إِلَّا عَلَی الْأَرْضِ أَوْ عَلَی مَا أَنْبَتَتِ الْأَرْضُ إِلَّا مَا أُکِلَ أَوْ لُبِسَ “

در روایتی مشهور از پیامبر گرامی اسلام (ص) که در منابع روایی اهل تسنن وارد شده نقل شده که: “و جعلت لی الارض مسجداً و طهوراً”  یعنی “زمین برای من سجده گاه و مایه پاکی و طهارت قرار داده شد.”

تا اینجا اختلاف چندانی بین فرق اسلامی نیست، تفاوت اینجا است که آیا کلمه “ارض” که به معنی “زمین” می­ باشد شامل فرش و یا لباسی که بر آن نهاده شود می ­باشد، تا سجده بر آنها نیز صحیح باشد یا نه؟

پیروان اهل سنت معتقدند که بله بر فرش و لباس نیز عنوان زمین صدق می­ کند و سجده بر آنها جایز است. البته در صحیح بخاری بابی است که در آن روایاتی را ذکر کرده است که بعضی از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله که به خاطر حرارت آفتاب نمی توانستند پیشانی را وقت نماز روی زمین مسجد بگذارند از حضرت اجازه خواستند که گوشه لباسشان را بین پیشانی و زمین قرار دهند تا از حرارت زمین در امان باشند. حضرت اجازه نداد. برای همین مقداری از خاک را در مشت می گرفتند و قبل از سجده رفتن زیر پیشانی می ریختند و روایات دیگری که در دیگر کتب اهل سنت آمده است.

اما شیعه طبق تعالیم اهل ­بیت(علیهم السلام) معتقد است که لباس و فرش و مانند اینها از مصادیق روایت نبوی نیست، چون بر اینها عنوان زمین صدق نمی کند. و به همین علت سجده بر قطعه ای گلین یا سنگی که بدون شک عنوان زمین بر آنها صدق می کند را تجویز می کنند و مُهر چیزی غیر از این نیست.

هر چند تاریخ دقیق آن معلوم نیست اما مسلماً ائمه معصومین(ع) بر این کار صحه گذاشته اند. روایات و شواهد بر این معنا در کتب فقهی و روایی ذکر شده است، مثلاً امام سجاد و امام صادق علیهماالسلام کیسه هایی از خاک و تربت سیدالشهداء علیه السلام داشتند و بر آن سجده می کردند و بر سجده بر تربت، فضایل و ثواب هایی را بیان نمودند.

بنابراین بحث در این نیست که آیا سجده بر مُهر و خاک صحیح است یا خیر بلکه بحث در این است که آیا سجده بر فرش و لباس صحیح است یا خیر؟

50سال است تربیت اصل کربلا دردسترس نیست فریب نخوریم

روان شناس های بزرگ چند صفت برای ایرانی ها برشمرده اند :باهوش ، ماست مالی کار ، لجباز ، تغافل کاریا ندیده گرفتن خطای فاحش دیگران ، شنیداری بودن  نه اهل مطالعه ، احساساتی ،…این قصه را بامن بخوان باقی فسانه است :

در کربلا بدنبال خرید چند تسبیح کوچک تو جیبی برای خودم بودم و چند مهر کوچک . در بازار پشت تل زینبیه مغازه ها  که غالبا این چیزها را می فروشند، به تسبیح ها نگاه می کردم که از دو ایرانی شنیدم که یکی به دیگری می گفت مغازه سید اسماعیل درچند ده قدم بالاترهم تربت خالص دارد وهم تعدادی بعد از خرید مهر تربت هرکس رایگان می دهد!  مهر رایگان؟ تعجب کردم .با توجه به اینکه سالهاست درکربلا تربت خالص وجود ندارد ،حساس شدم ببینم قضیه ازچه قرار است.

به آنجا مراجعه کردم. حدود ساعت هفت صبح بود. دیدم عده ای ایرانی در آن بازار خلوت پشت درمغازه ای صف کشیده اند تا او لابد یک ساعت بعد بیاید و درب مغازه اش را باز کند!

تاسف خوردم که بعضی زائرین نمی دانند این اوقات برای آنها چقدرقیمت دارد و با پول و..قابل مقایسه نیست.

با یکی از آنها سرصحبت راباز کردم. دیدم او هم از تربت خالص می گوید! به اوگفتم عزیز من ،از زمان آقای مرحوم آیت الله حکیم تا حالا بدلیل اینکه به ایشان گفته شده بود قبرامام درمعرض آسیب است، کاملا راه ورودی به قبر شریف بسته و اطراف آن هم  بتون آرمه شده وبیش از 50 سال است هیچ کس را به آن راهی نیست. این حرفها چیه که می زنید؟

به او گفتم اهالی قدیم کربلا اگر هم برایشان دراین همه سال تربت خالصی مانده باشد درحد چند نخود که ازقبل اندوخته اند بیشتر نیست که آن را برای مصارف ضروریشان با چنگ و دندان حفظ کرده اند.

عجب دور و زمانه ای شده است!

چقدر بعضی ازما ایرانیها ساده ،دهن بین ،سطحی و احساسی و زودباور هستیم.

دو باردیگر که ازآنجا  رد می شدم بازهم صف بود! جالب اینکه شاگرد وی با غرور خاصی درحالی که درمغازه را نیمه باز گذاشته بود- بدلیل اینکه برق رفته بود – با نشان دادن اول کوچه که به سرخیابان اشاره می کرد! به مشتریان که همه ایرانی بودند، می گفت: اگر برق بیاید یکساعت دیگر سید می آید ولی باید ازسرکوچه صف بگیرید واین صف که به درب مغازه چسبیده اید، قبول نیست!

مغازه دار جنب سید اسماعیل را دیدم که کاملا ازصف ایرانیها که جلوی دکان او درست شده و برایش ایجاد مزاحمت نموده بود بهم ریخته وعصبانی بود. بیرون آمد و با عصبانیت چند زایر را با بی احترامی هل داد وازجلوی بساطش دور کرد!

روسری ازایران می آوریم به عراق وزوار ایرانی می خرند

دوست همراهم به نقل ازیکی از کسبه کربلا با تاسف وخنده می گفت: کاسب به او گفته روسریها و گاه پارچه هایی را که به زوار شما می فروشیم ازمشهد واصفهان  خود شما بطورعمده می خریم و دوباره به خودتان می فروشیم!.می گفت برای اینکه اطمینان مرا نسبت به گفته اش کاملا جلب کند فاکتورهای خریدش را هم به من نشان داد!

سالها قبل هم درمدینه کسی برایم تعریف کرد از زایر یک کاروان شنیده که به اوگفته بود یک توپ پارچه خریدم وقتی لوله وسطش را درآوردم تا آن را برای جادادن درچمدانم جمع و جور کنم به مارکش نگاه کردم دیدم برآن نوشته است: ساخت اصفهان!

غالب ما ایرانیها در بقیه مسائل حتی متاسفانه سیاسی همین گونه زودباور،سطحی و احساسی هستیم …(رجوع شود به آدرس مطلب )

متاسفانه درمسائل مذهبی هم همین گونه ایم. چقدر آدمهای کلاّش،منحرف به اسم عارف وصوفی و ..که دغلبازاز آب درنیامدند[چقدر گروه گروه زنان به دام رمال می افتند وهرازگاهی یک نفر که آنها را بدام انداخته اعدام می شود حتی چند سال قبل یکی خانواده پشت درب اتاق رمال نشسته تا به مشکل دخترشان که درسن ازدواج بوده رسیدگی کند به بهانه اینکه باید دراتاق کم نور تنها باشند مورد تعرض قرارداده که واقعا مصیبت است  ]

هنوزمتاسفانه و صد متاسفانه در تهران خود ما که قلب فرهنگی و سیاسی کشور است بازار رمالها، کف بین ها، فال قهوه گیرها وطلسم نویسها و..رواج داردروستاها که دیگر جای خود دارد!

شنیده ام متاسفانه بعضی ازاین دغلبازهای حرفه ای و بعضا فاسد کارشان آنقدربالا گرفته است که به متقاضیان ساده لوح خود نوبت قبلی می دهند و پولهای کلان به جیب می زنند وگاه متاسفانه اخبار فسق و فجورشان با بعضی ازمراجعین طبقه نسوان در رسانه ها مو بربدن آدم سیخ می کند.

بگذرم که درد بسیار است.

کم کم داریم به کربلا می رسیم . از بعد از نماز صبح سه ساعتی راه رفته ام وخسته هستم .می نشینیم تا مختصراستراحتی کنیم. …

تُربَت (به معنای غبار و خاک) در اصطلاح شیعیان خاک یا غباری است که از اطراف قبر امام حسین(ع) برداشته می‌شود و به آن تربت کربلا یا تربت امام حسین (ع) می‌گویند. بنابر برخی روایات، تربت کربلا فضیلت دارد و سجده بر آن هنگام نماز، مستحب است و در برخی روایات، آثاری برای این خاک برشمرده شده است. شیعیان از تربت کربلا برای ساختن مهر نماز و تسبیح استفاده می‌کنند. نجس کردن تربت، حرام و خوردن مقدار کمی از آن برای شفای بیماری جایز است. برخی برای کاهش فشار قبر مقداری از آن را همراه میت دفن می‌کنند.

محدوده‌ای که می‌توان از آن تربت برداشت به‌صورت دقیق مشخص نشده است. از نظر برخی عالمان شیعه، تا محدوده‌ ۵ فرسخیِ مرقد امام حسین(ع) نیز تربت محسوب می‌شود.

تربت در لغت به چه معناست؟

تربت در لغت به‌معنای «خاک» است. برخی احتمال داده‌اند به خاکی که از اطراف هر قبر مقدسی، همچون قبر امامان، پیامبران، شهیدان و صالحان برداشته می‌شود تربت می‌گویند؛ ولی معنای شایع یا منحصر آن، خاک قبر امام حسین(ع) است و مراد از کلمه «الطین» یا «طین القبر» هم در روایات ائمه(ع)، همین معناست.

ابوریحان بیرونی از مزار امام حسین(ع) با تعبیر «تربت مسعوده» یاد کرده است. تربت همواره نزد شیعیان محترم، مقدس و «شعار» آنان بوده است.

احادیثی درباره تربت کربلا

بنابر حدیثی، حضرت عیسی(ع) ضمن خبردادن به حواریون از شهادت امام حسین(ع)، به حرمت تربت ایشان اشاره کرده است. احادیث متعددی در منابع شیعه و اهل سنّت روایت شده که حاکی از آگاهی پیامبر اکرم(ص) درباره شهادت امام حسین(ع) است. در برخی از آنها آمده است جبرائیل (یا فرشته‌ای دیگر) تربت سرخ کربلا را برای پیامبر(ص) آورد که سبب تأثر آن حضرت شد. به سبب وجود تفاوت‌هایی در این احادیث، به‌ویژه درباره فرشته‌ای که تربت را آورده است، برخی احتمال تعدد این واقعه را مطرح کرده‌اند. این احادیث از طریق زنان و مردان صحابی، از جمله شماری از همسران پیامبر، از پیامبر(ص) روایت شده است.

خون‌رنگ شدن تربت

تصویری از تربت امام حسین(ع) که گفته می‌شود در روز عاشورا به رنگ خون تغییر شکل می‌دهد.

بر اساس برخی احادیث که بیشتر آنها از طریق ام سَلَمه نقل شده، پیامبر(ص) تربتی را که جبرائیل برای وی آورد، به‌ام سلمه داد و او آن را در شیشه‌ای (یا پیراهن یا روسری خود) نهاد، آنگاه پیامبر(ص) خون‌رنگ شدن تربت را در روز عاشورا، نشانه شهادت امام حسین(ع) معرفی کرد. در برخی منابع، مُفاد این احادیث از جمله معجزات پیامبر(ص) به شمار آمده است.

خون‌رنگ شدن تربت در روز عاشورا، در برخی گزارش‌های دیگر نیز آمده است. در منابع شیعی، این احادیث به واسطه حدود ۱۰ راوی، از پیامبر(ص) و امام باقر(ع) و امام صادق(ع) نقل شده است. در برخی از آنها اشاره شده که پیامبر(ص) به‌ام سلمه مقداری تربت داده، و در حدیثی دیگر آمده که این تربت تا هنگام مرگ ام سلمه نزد وی بوده است. و بنا بر روایتی آن تربت نزد امام باقر(ع) بوده است. در برخی دعاها نیز به ماجرای تربت آوردن جبرائیل اشاره یا تصریح شده است.

احادیثی از حضرت علی درباره تربت

از حضرت علی(ع) احادیثی درباره تربت امام حسین(ع) نقل شده است، از جمله آنکه آن حضرت هنگام عبور از کربلا در جنگ صفّین، حدیث پیامبر(ص) را در شأن تربت برای اصحاب نقل کرد. ظاهراً این حدیث دو بار، هنگام رفتن امام علی(ع) به صفّین و هنگام بازگشت از آن، در کربلا شنیده شده است. در حدیثی دیگر، از آگاهی حضرت علی درباره تربت محل شهادت امام حسین(ع) سخن رفته است. بنا بر حدیثی، آن حضرت هنگام عبور از کربلا ضمن گریستن و اشاره به واقعه عاشورا، حرمت تربت آنجا را یادآور شدند.

احادیثی از دیگر امامان درباره تربت

امام حسین(ع) نیز هنگام رسیدن به کربلا، حدیث ام سلمه را درباره تربت نقل کردند. بنا بر روایات، ام سلمه این حدیث را هنگام حرکت آن حضرت از مدینه برای ایشان نقل کرده بود.

دیگر امامان معصوم نیز درباره تربت سخن گفته‌اند و با اوصاف «مبارکه»، «طاهره» و «مِسکة مبارکه» آن را ستوده و بر فضیلت آن تأکید کرده‌اند. امام رضا(ع) هنگام برداشتن تربت، آن را بوییده و گریسته است. در برخی احادیث، از علاقه فرشتگان به تربت سخن رفته است.

آثار تربت در روایات

شفابخشی

در متون حدیثی و فقهی، آثار متعددی برای تربت ذکر شده است. در احادیث گفته شده که تربت، شفابخش بیماری‌هاست و شرط تأثیر آن، اعتقاد به آن یا اعتقاد به امامت امام حسین(ع) دانسته شده است. برخی احادیث، شیوه برداشتن تربت یا خوردن آن را نیز مؤثر دانسته‌اند. شفاخواهی از تربت مورد اجماع فقهای امامی بوده و آثاری درباره آن نوشته شده است. گزارش‌های بسیاری از زبان راویان موثق درباره اثر تربت در دست است. شفاخواهی از تربت حمزه، عموی پیامبر(ص)، و دیگر شهدا و صالحان نیز از دیرباز در میان مسلمانان مرسوم بوده است.

ایمنی از ترس

اثر دیگر تربت، ایمنی از ترس است و بر همراه داشتن آن در احادیث تأکید شده است. امام رضا(ع) در هر محموله‌ای مانند پارچه، اندکی تربت می‌گذاشته و این کار گویا برای ایمنی آن بوده است. همچنین، بنا بر منابع، به همراه داشتن تربت برکت دارد.

در احادیث به کام برداشتن نوزادان با تربت سفارش شده و فقها آن را مستحب دانسته و هدیه دادن آن را توصیه کرده‌اند.

استحباب قرار دادن تربت همراه میت

فقهای امامی اتفاق نظر دارند که تربت نهادن به همراه میت برای ایمنی او از عذاب قبر مستحب است، اما در شیوه انجام این کار اختلاف نظر دارند. برخی فقها مستند این استحباب را صرفا متبرک بودن تربت دانسته‌اند، ولی این عمل به نظر برخی دیگر، مستند به حدیث است.

آثار دیگر تربت

برای تربت آثار دیگری هم ذکر شده است؛ از جمله زیاد شدن روزی، علم نافع، عزت یافتن، رفع فقر، و ظهور هر گونه اثر نیک و پسندیده. درباره برخی آثار تربت این سوال مطرح شده است که آیا این آثار با خوردن تربت حاصل می‌شود یا ناشی از همراه داشتن آن است؟

فضیلت سجده بر تربت

بنا بر احادیث و کتب فقهی، تربت بهترین چیزی است که می‌توان در سجده پیشانی را بر آن گذاشت. در برخی روایات آمده که امام صادق(ع) مقداری از تربت امام حسین(ع) را که در کیسه‌ای ابریشمی و زردرنگ نگه می‌داشته، هنگام نماز بر سجاده خود می‌ریخته و بر آن سجده می‌کرده است. به موجب برخی متون حدیثی و فقهی، سجده کردن بر تربت و تسبیح گفتن با تربت باعث رقت قلب می‌شود.

قدیمی‌ترین متن درباره مُهر تربت که با تعبیر «لوحٌ مِنْ طینِ القبر» از آن یاد شده، در توقیعی از امام عصر(عج) آمده که در سال ۳۰۸ در پاسخ به سؤالات محمد بن عبدالله بن جعفر حِمیری صادر شده است. در این حدیث و احادیث دیگر، بر استحباب ذکر گفتن با تسبیح تربت تأکید شده. شهید اول این احادیث را متواتر خوانده است.

ساخت تسبیح با تربت

بنا بر حدیثی از امام صادق(ع)، تسبیح حضرت فاطمه(س) نخست از نخ پشمی تابیده بود که عدد تکبیرات بر آن گره زده شده بود. با شهادت حمزه بن عبدالمطلب در جنگ احد، حضرت فاطمه(س) از تربت وی تسبیح ساخت. پس از شهادت امام حسین(ع)، ساختن تسبیح تربت آن حضرت معمول شد. در حدیث دیگری از امام صادق(ع)، تسبیح تربت حمزه با تسبیح تربت امام حسین(ع) مقایسه شده و تربت امام حسین(ع) برتر دانسته شده است.در روایات بر ثواب در دست گرفتن تسبیح تربت امام حسین(ع)، حتی بدون گفتن ذکر، تأکید شده است، ولی ظاهرا استفاده از تسبیح تربت نیز همچون مهر تربت تا سال ۳۰۸ (تاریخ مکاتبة حمیری) هنوز سنتی فراگیر نبوده است.

احکام فقهی تربت

با توجه به قداست تربت، احکام خاصی برای آن در کتب فقهی ذکر شده است، از جمله آنکه نجس کردن تربت حرام و برطرف کردن نجاست از آن واجب است. حتی نجس کردن تربت ممکن است نشانه کفر باشد. همچنین تربتی که همراه میت نهاده می‌شود، باید به گونه‌ای قرار گیرد که موجب بی‌احترامی به آن نشود. توهین به تربت، آثار دنیوی ناگواری به همراه دارد.

خوردن خاک، حرام و خوردن تربت، فقط برای شفا، جایز است. در برخی احادیث و فتاوای فقهی، افطار با تربت جایز است، گرچه عده‌ای از فقها این امر را درست نمی‌دانند. مقدار تربتی که برای شفا می‌توان خورد، اندک و حداکثر به مقدار یک نخود تعیین شده است.

در برخی روایات، خوردن تربت امامان دیگر نیز مجاز دانسته شده است، اما مورد پذیرش فقها و سازگار با برخی احادیث دیگر نیست.

از نظر فقها، خرید و فروش تربت جایز است،ولی در برخی روایات از آن نهی شده است.

محدوده تربت

محدوده‌ای از اطراف قبر امام حسین(ع) که از آن تربت برداشته می‌شود، در روایات گوناگون، ۲۰ ذراع، ۲۵ ذراع، ۷۰ ذراع، یک میل، ۴ میل، ۱۰ میل، یک فرسخ و ۵ فرسخ ذکر شده است که به نظر فقها، تمام آنها می‌تواند درست باشد، بدین ترتیب که هر چه تربت به قبر امام حسین(ع) نزدیک‌تر باشد، احترام و اثر آن بیشتر است.

برای برداشتن، خوردن یا به همراه داشتن تربت، دعاها و اعمال خاصی مانند غسل، خواندن آیاتی از قرآن، بوسیدن و بر چشم نهادن آن ذکر شده است. به نظر فقها، این آداب، تأثیر تربت را بیشتر یا سریع‌تر می‌کند، ولی اصل تأثیر تربت بدانها وابسته نیست.

آثار نوشته‌شده درباره تربت

آثار منتشر شده

احادیث راجع به تربت در منابع حدیثی بسیاری ذکر شدهو آثار مستقلی نیز درباره تربت نوشته شده است، از جمله رسالة السجود علی التربة المشویة اثر محقق کرکی، الارض و التربة الحسینیة از محمدحسین آل کاشف الغطاء، الاستشفاء بالتربة الشریفة الحسینیة از ابوالمعالی کلباسی، خاک بهشت از مهدی صدری، سجده‌گاه در فضیلت سجده بر تربت، از سیدمحمد امروهی هندی،سجده‌گاه رسول در سجده بر تربت به زبان اردو، از احمد سلطان مصطفوی چشتی.

    السجود علی التربة الحسینیه عند الشیعة الامامیة علامه امینی

    السجود علی التربة الحسینیه عند الشیعه؛ باقرشریف قرشی

    سجده بر تربت امام حسین علیه‌السلام؛ سید عبدالهادی شریفی

    السجود علی التربة الحسینیه سید عبدالرضا مرعشی

    السجود علی التربة الحسینیه؛ سید محمدمهدی خرسان

آثار منتشر نشده

برخی آثار چاپ نشده درباره تربت: شرف التربة تألیف محمد بن بکران رازی،[ شرف التربة تألیف ابوالمفضل شیبانی،لمعة معانی به فارسی در اثبات فضیلت سجده بر تربت، اثر سیدعلی رضوی لاهوری،مثنوی شفانامه درباره اثر تربت سیدالشهدا(ع)، سروده تائب تبریزی.