کاربرد نظامی اورانیوم ضعیف‌ شده

به گزارش مجله تفریحی زیباروز، چندی پیش یک مقام نظامی انگلیس اعتراف کرد این کشور «مهمات اورانیوم ضعیف‌شده» را به اوکراین ارسال کرده، خبری که واکنش بسیاری را برانگیخت، از جمله از سوی سازمان ملل متحد. اما اورانیوم ضعیف شده چیست و تبعات استفاده از آن چه خواهد بود؟

هفته گذشته جیمز هیپی، وزیر دولت انگلیس در امور نیروهای مسلح اعلام کرد که این کشور ارسال مهمات اورانیوم ضعیف‌شده به اوکراین را آغاز کرده و از آن بدتر اینکه هیچ نظارتی بر نحوه استفاده اوکراین از این تسلیحات نخواهد داشت.

وقتی برای اولین بار عبارت «اورانیوم ضعیف‌شده» را می‌شنویم، احتمالا در درک میزان خطرناک بودن آن دچار نوعی تناقض می‌شویم، زیرا اورانیوم عنصری رادیواکتیو و برای سلامتی انسان بسیار خطرناک است، از سوی دیگر با عبارت «ضعیف‌شده» رو به رو هستیم که القای آرامش را با خود به همراه دارد.

«اورانیوم ضعیف‌شده» چیست؟

اورانیوم فقیرشده، اورانیوم تهی شده یا اورانیوم ضعیف‌شده در واقع محصول جانبی یا فرعی غنی‌سازی اورانیوم بوده و به نوعی زباله هسته‌ای محسوب می‌شود. اورانیوم طبیعی (که به‌شکل اکسید اورانیوم است) شامل ۹۹٫۳٪ ایزوتوپ ۲۳۸U و ۰٫۷٪ ایزوتوپ ۲۳۵U است؛ در فرایند غنی‌سازی از سهم ایزوتوپ ۲۳۸U کاسته و بر میزان ایزوتوپ ۲۳۵U افزوده می‌شود.

ایزوتوپ ۲۳۵ اورانیوم برای تولید سلاح هسته‌ای یا در نیروگاه‌های هسته‌ای برای تولید برق استفاده می‌شود و ایزوتوپ ۲۳۸، در واقع همان اورانیوم ضعیف‌شده است. از آنجا که در خلال فرایند غنی‌سازی اورانیوم طبیعی، ایزوتوپ ۲۳۵ جدا می‌شود، آنچه باقی می‌ماند نوعی از اورانیوم است که نسبت به اورانیوم‌های یافت‌شده در طبیعت، تشعشعات رادیواکتیو کمتری دارد، اما بی‌استفاده نیست. این اورانیوم ضعیف‌شده در حوزه‌های مختلفی از جمله نظامی و پزشکی کاربرد دارد.

استفاده‌های نظامی

اورانیوم ضعیف‌شده به دلیل سختی و چگالی بالایی که دارد، می‌تواند جایگزین مناسبی برای فلز تنگستن باشد که عمدتا در ساخت گلوله‌های تانک استفاده می‌شود. سختی بالای اورانیوم ضعیف‌شده باعث شده تا مهمات ساخته شده از این فلز نسبت به مهمات متعارف ساخته‌شده از تنگستن، قدرت تخریب بیشتری داشته باشند.

مهمات متعارف تنگستن پس از برخورد با هدف تغییر شکل داده و کند می‌شوند، از این رو قدرت نفوذ آن‌ها در بدنه تانک‌ها و خودروهای زرهی کاهش می‌یابد. مهمات اورانیوم ضعیف‌شده اما هرچه پیش می‌روند،‌ تیزتر شده و تخریب بیشتری دارند.

پس از برخورد این مهمات به تانک دشمن، دیواره تانک بر اثر شدت ضربه از داخل خرد شده و قطعات سازنده آن با سرعتی مرگبار به سوی سرنشینان تانک هجوم می‌آورند که تاثیری فجیع دارد.

اما این پایان کار این گلوله نیست. اورانیوم ضعیف‌شده اشتعال پذیر است و وقتی پس از برخورد با تانک خُرد شد، در معرض اکسیژن کافی آتش می‌گیرد و می‌تواند مهمات یا سوخت داخل تانک هدف را به آتش بکشد. این کار ممکن است به انفجار تانک منجر شود.

این قدرت تخریب بالا باعث شد تا برای نخستین بار نظامیان انگلیس و آمریکا در جنگ خلیج فارس و حمله به عراق، از مهمات اورانیوم ضعیف‌شده استفاده کنند. انگلیس ۶۰۰ تانک خود را به این مهمات مسلح کرد که هر یک ظرفیت حمل ۵۰ گلوله را داشتند. ایالت متحده نیز هواپیمای جنگی «ای-۱۰ تاندربولت» را انتخاب کرد که هواپیمایی ضدتانک بوده و تا ۴۰۰۰ گلوله در دقیقه شلیک می‌کرد.

ارسال اورانیوم ضعیف‌شده به اوکراین

حال شاید اظهارات آن مقام نظامی انگلیس برای شما معنای متفاوتی داشته باشد. جیمز هیپی هفته گذشته گفت: هزاران دور از مهمات تانک‌های چلنجر ۲ را به اوکراین فرستاده‌ایم، از جمله مهمات ضدزره که دارای اورانیوم ضعیف‌شده هستند. این سلاح‌ها اکنون در اختیار نیروهای مسلح اوکراین هستند و وزارت دفاع انگلیس بر نحوه استفاده این کشور  از مهمات مذکور نظارتی ندارد.

این مقام همچنین در پاسخ به این پرسش که آیا بعد از پایان جنگ، دولت انگلیس باید در پاکسازی این مهمات اورانیوم ضعیف‌شده کمک کند، گفت که «هیچ مسئولیتی» متوجه انگلیس نیست.

در پی انتشار این خبر، سفارت روسیه در انگلیس در بیانیه‌ای اظهارات جیمز هیپی را «شاهدی شوم بر بی‌رحمی سیاست (انگلیسی‌ها) برای تشدید این مناقشه نیابتی» دانست و یادآور شد که دولت انگلیس مسئول اثرات این «مهمات سمی» است و نمی‌تواند با انداختن مسئولیت‌ها به گردن اوکراین، از پاسخگویی شانه خالی کند.

همچنین فرحان حق، معاون سخنگوی دبیرکل سازمان ملل درباره انتقال این مهمات به اوکراین از سوی انگلیس اعلام کرد که استفاده هر کشوری از اورانیوم ضعیف‌شده سازمان ملل را نگران می‌کند و انگلیس هم از این قاعده مستثنی نیست.

برخی موارد استفاده و تاثیر این مهمات بر انسان‌ها

اورانیوم، فلزی سمی است که اگر انسان‌ها در معرضش قرار گیرند، احتمال آسیب به کلیه، کبد، مغز، قلب و دیگر سیستم‌های زیستی آن‌ها وجود دارد. انتشار ذرات ریز فلز اورانیوم در هوا پس از برخورد با هدف، سطح وسیعی را آلوده می‌کند و اگر این ذرات از طریق تنفس وارد بدن انسان شوند، اثرات مخربی بر جای خواهند گذاشت.

بر اساس گزارشی از خبرگزاری الجزیره، احتمال می‌رود که افزایش نرخ مرگ‌ومیر در عراق از سال ۱۹۹۱ به دلیل استفاده نظامیان آمریکایی از مهمات اورانیوم ضعیف‌شده باشد. همچنین در نتیجه یک تحقیق اپیدمیولوژی در سال ۲۰۰۵ آمده است: در مجموع شواهد نشان می‌دهد که احتمال ابتلای فرزندان کسانی که در معرض تشعشعات اورانیوم ضعیف‌شده قرار داشته‌اند به بیماری‌های مادرزادی، بیشتر است.

با این حال، یک تحقیق در سال ۲۰۱۳ مدعی شد که با وجود استفاده نیروهای ائتلاف آمریکایی از اورانیوم ضعیف‌شده در حمله به شهر «فلوجه» عراق، نشانی از این ذرات در خاک این منطقه مشاهده نشده است. حال آن که تحقیق دیگری در سال ۲۰۱۱ نشان داده بود که بافت اندام‌های ساکنان این شهر دارای مقادیری از اورانیوم است.

بیشتر بخوانید:

اما استفاده از این مهمات به عراق محدود نمی‌شود. در ۲۰۲۱ بود که مدیر موسسه «آنکولوژی و رادیولوژی صربستان» پیشتازی کشورش در سرتاسر اروپا را در زمینه نرخ مرگ‌ومیر ناشی از سرطان، نتیجه استفاده ناتو از مهمات اورانیوم ضعیف‌شده در حمله ۱۹۹۹ به این کشور دانست.

در ۲۰۱۸ هم زمزمه‌هایی به گوش رسید مبنی بر این که بروز انواع سرطان در لیبی پس از بمباران‌های انجام شده توسط کشورهای عضو ناتو در سال ۲۰۱۱ افزایش چشمگیری داشته است.

جیمز هیپی با استناد به نتیجه کار محققان انگلیسی در ۲۰۰۷، مدعی شده که خطرات جانی و محیط‌زیستی اورانیوم‌های ضعیف‌شده «پایین» است، اما تحقیقات تازه‌تر نشان می‌دهند که این مهمات می‌توانند سلامت انسان‌ها را در معرض خطر جدی قرار دهند.

انتهای پیام